کاروانسرای شیخ علیخان

این کاروانسرا داخل روستای چاله سیاه(جهاد آباد)قرار دارد.جهاد آباد در  45 کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع‏ گردیده است‏. طبق گفته جهانگردان و مورخان از این‏ کاروانسرا بعنوان محلی برای پذیرایی و اقامت مهمان خارجی‏ استفاده می‏شده‏. اوژن اوبن سفیر فرانسه در ایران مقارن با مشروطیت طی سفرش از اصفهان به بغداد در این کاروانسرا اقامت داشته و مطالبی در مورد آن نوشته است‏.

این کاروانسرای زیبا و مستحکم دارای ابعاد 82*82 متر است سر در ورودی در ضلع جنوبی قرار گرفته و در طرفین آن 12 طاقنما وجود دارد درگاه ورودی‏ از طریق راهرویی با سه دهانه شامل راهروی کوتاه،سرسرا و در انتها ایوان بزرگ جنوبی به حیاط داخلی راه دارد.در طرفین‏ سرسرا صفه‏ها و اتاقهایی به همراه دو بالا خانه وجود دارد. این فضاها که همگی به سرسرای ورودی راه دارند.محلهایی‏ بوده‏اند برای استقرار نگهبان و همچنین مکانهایی برای انجام‏ خدمات مختلف به مسافران از قبیل خواربار فروشی،نانوایی‏ ،آشپزخانه… در طرفین سرسرای ورودی نزدیک گوشه‏های بنا دو حیاط کوچک هشت ضلعی واقع شده که از هر جهت شبیه یکدیگرند جز اینکه حیاط جنوب شرقی به سرسرا راه دارد.ورود به این‏ حیاطها از طریق ورودی اصطبلهای سراسری امکان‏پذیر است. دورتادور حیاطها اتاقها و ایوانهایی وجود دارد.این دو حیاط کوچک احتمالا مخصوص استفادهء بانوان بوده است.چنین‏ نظری با توجه به اینکه کاروانسرا در مسیر زیارتی قرار داشته و همچنین بنا از زمره کاروانسراهای سلطنتی محسوب می‏گشته و شاه و درباریانش به همراه زنان حرمسرا در آن اقامت می‏کرده‏ اند،منطقی به نظر می‏رسد.

حیاط بزرگ داخلی با چهار گوشهء پخ به سبک چهار ایوانیست و پیرامون آن را اتاقهایی با ایوانی در جلو احاطه‏ کرده است. پشت ایوان بزرگ شمالی که در محور ورودی بنا قرار گرفته،دو تالار واقع شده است.تالار جلویی‏ فضایی مستطیل شکل است که در سه طرف کمرپوش شده و

به صورت دو طبقه درآمده است.این تالار از طریق سه درگاه‏ به تالار پشتی راه پیدا می‏کند.تالار پشتی مستطیل شکل بوده‏ و یک بخاری بزرگ به همراه طاقچه‏های متعدد در آن واقع‏ شده است.احتمالا تالار جلویی محل انجام مجالس بزم بوده‏ است و آقایان در پایین و بانوان در بالا نظاره‏گر مراسم بوده‏اند. تالار پشتی محل اقامت پادشاه بوده که در مواقع دیگر سفیران‏ خارجی یا مسافران ثروتمند از آن استفاده می‏کرده‏اند.این نظر با توجه به کارکرد آن سلطنتی بودن کاروانسرا مطرح می‏شود.

اصطبلهای سراسری پشت اتاقهای اضلاع شمالی،غربی و شرقی واقع شده‏اند.ورودی آنها در چهار گوشهء پخ حیاط قرار دارد.طرفین این ورودیها دو صفهء عمیق وجود دارد که محلی‏ برای استقرار نگهبانان یا قافله‏داران بوده است.در محل تلاقی‏ اصطبلها در گوشه‏های شمال شرقی و شمال غربی دو فضای‏ وسیع هشت ضلعی وجود دارد که با گنبدی پوشیده شده‏اند.در چهار جهت آنها چهار اتاق بزرگ قرار دارد که با وجود بخاری‏ و طاقچه‏های متعدد،محلهای مناسبی برای سکونت بوده‏اند. انتهای این فضاها اتاق مستطیل شکل بزرگی وجود دارد که در دو طرف آن دو فضای وسیع صفه مانند قرار دارد.به نظر می‏ رسد این دو فضای هشت ضلعی که می‏توان از آنها به عنوان‏ تالارهایی یاد کرد احتمالا محلهایی برای پذیرایی از میهمانان‏ خارجی بوده‏اند و در اتاقهای اطراف،خدمه و همراهان آنها سکونت داشته‏اند.

اصطبلهای سراسری مستطیل شکل بوده و طرفین آنها فضاهای صفه مانندی وجود دارد که هر کدام یک بخاری و دو طاقچه دارند.این مکانها محلهایی برای قراردادن اشیا و کالاهای مسافران بوده‏اند.همچنین اقامت در آنها به خصوص‏ هنگام فصول سرد و مواقع شلوغی امکان‏پذیر بوده است.در این کاروانسرا فضاهای مشخصی به عنوان مستراح ساخته شده‏ که در گوشه‏های اصطبلهای سراسری و حیاطهای کوچک‏ واقع شده‏اند.چنین خصوصیتی در کمتر کاروانسرایی دیده می‏ شود.بدین صورت که اغلب از گوشه‏های تاریک اصطبلها یا محدودهء خارجی کاروانسرا بدین منظور استفاده می‏شده و یا اینکه این فضاها داخل برجهای کاروانسرا تعبیه شده و فضای‏ مستقلی بدین منظور ساخته نمی‏شده است.

آب آشامیدنی کروانسرا از طریق مظهر قناتی که در نزدیکی‏ آن قرار داشته تامین می‏شده است‏18.امروزه تزیینات باقی‏ماندهء بنا آجر کاری است.این آجرکاریها قابل مقایسه با آجر کاریهای‏ کاروانسرای مهیار و برخی منازل قدیمی جلفای اصفهان بوده‏ و از مشخصات اواخر دورهء صفویه است‏.با توجه به قطعات‏ باقی‏ماندهء کاشی در لچکی‏های پیش طاق سردر ورودی به نظر می‏رسد این قسمت دارای کاشیکاری معقلی بوده است.کتیبه‏ های بنا در قسمت داخلی سردر ورودی قرار دارد و همگی به‏ خط نستعلیق نوشته شده‏اند و حاکی از ساخت کاروانسرا به‏ دستور شیخ علیخان زنگنه در زمان شاه سلیمان صفوی در سال‏ 1098 ه.ق است.طبق کتیبه،اسناد سازندهء بنا استاد طاهر فرزند استاد رضا اصفهانی بوده است.

این بنا یکی از بهترین نمونه‏های کاروانسراهای صفوی‏ است.تمام وسایل و امکانات رفاهی به حد متناسب و وفور در قسمتهای مختلف به کار رفته است.وجود قسمتهای‏ مختلف با کاربرد خاص نشان‏دهندهء اوج پیشرفت در طراحی‏ این کاروانسراست.قسمتهایی همچون حیاطهای مخصوص‏ بانوان،تالارهای هشت ضلعی،دو تالار پذیرایی واقع در پشت ایوان شمالی،اتاقهای متعدد برای اقامت نگهبانان و قافله‏ داران،مکانهایی جهت انجام خدماتی از قبیل نانوایی،خوار و بارفروشی،آشپزخانه و…این اجزا با وجود طاقچه‏ها، رفها و بخاریهای متعدد به همراه هواکشها از حد اکثر امکانات‏ رفاهی برخوردار بوده‏اند.چنین امکانات و اجزایی در کمتر کاروانسرایی دیده می‏شود و ثابت می‏کند این کاروانسرا جزء کاروانسراهای سلطنتی محسوب می‏شده که پادشاهان صفوی‏ برای اقامت خود از آنها استفاده می‏کرده‏اند و همچنین سخن‏ جهانگردان مبنی بر استفاده از این کاروانسرا به عنوان محلی‏ برای استقبال از سفیران خارجی قبل از ورود به اصفهان را بیش‏ از هر چیز ثابت می‏کند.از طرفی جلال و شکوه شاهانه‏ای‏ که در ساخت اجزایی مختلف بنا دیده می‏شود،نشان‏دهندهء اهمیت و کارکردهای خاص کاروانسرا به عنوان مکانی جهت‏ استقبالهای رسمی از پادشاه و نوای خارجی است.ویژگیهای‏ ساختمان و ابعاد عظیم بنا حاصل کار هنرمندان بزرگیست که از حمایتهای شایستهء شاهانه برخوردار بوده‏اند.

نظرات بسته شده است.