دیگر این که فن قنات سازی ابداع‌ایرانیان بوده و کشورهای دیگر بتدریج از آن الگو گرفته‌اند.
از ویژگی‌های این قنات ها آن است که بعد از 3000 سال هنوز هم قابل‌استفاده‌اند و حتی تا دو سه دهه اخیر 75% آب مورد نیاز کشور را تأمین می کرده‌اند.
آمار قنات‌های کشور
اولین مطلبی که به ذهن می‌رسد این است که ما در ایران براستی چند قنات داریم؟ با مطالعه چند مدرک گردآوری شده نتایج زیرحاصل شد:
ع. بهینا در کتاب "قنات سازی و قنات داری" نوشته که قریب 40000 رشته قنات در سراسر ایران موجود است
کاظم. صدر و حبیب ا…سلامی تعداد قنات‌ها را 3000 رشته اعلام کرده‌اند
اچ،ای. وولف در مقاله‌ای تعداد قنات‌های ایران را 22000 رشته با بیش از 274000 کیلومتر درازا اعلام می کند
نتیجه این که ما دقیقاً نمی‌دانیم در ایران چند رشته قنات داریم و این قنات‌ها در کجا قرار دارند.
بررسی وضع قنات‌ها در سه دهه اخیر
آغاز تخریب قنات‌های ایران مربوط به سال 1346 است بعد از «کنفرانس جهانی آب برای صلح، در سال 1967، دربرنامه‌ای با عنوان «سیاست‌های مربوط به توسعه منابع آب ایران و مشکلات و راه حل‌های آن»، حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق دردشت‌های کشور و در حریم قنات‌ها آغاز گردید و بعد از آن، شاهد افت سطح سفره‌های آب زیرزمینی و آب دهی کم و کم‌تر قنات‌هابوده‌ایم.
نقاط قوت و ضعف در مطالعه قنات‌ها
آبدهی قنات‌ها به دو عامل بستگی دارد:
1 – عوامل طبیعی
2 – عوامل انسانی
با بررسی مطالعات انجام شده بر روی قنات‌های کشور روشن می‌شود که بیشتر بر روی عوامل طبیعی در ارتباط با قنات‌ها کار شده؛در مورد دوم یعنی عوامل انسانی یا خیلی کم کار شده یا اصلاً کار نشده است. موضوعات این حوزه عبارت‌اند از:
– اطلاعات مربوط به سرمایه گذاری‌های مختلف مثل اختصاص اعتبارات و کمک‌های مالی به صاحبان قنات‌ها برای لایروبی، کَوَل‌کاری(کول حلقه‌های سفالینی که در مجرای قنات می‌نشانند تا مانع از نشست قنات شود) و سنگچین کردن قنات‌ها؛
– بررسی مقایسه‌ای مزایا و معایب قنات یا حفر چاه که دو شیوه رقیب در بهره برداری از آب‌های زیرزمینی است؛….
با توجه به پرمخاطره بودن حفرقنات و عملیات لایروبی آن‌ها برای مقنی‌ها، نویسندگان مختلف استفاده از فن‌آوری جدید شامل‌ابزارها، وسایل و حتی مصالح ساختمانی مقاوم‌تر را پیشنهاد می نمایند؛ به طوری که در این بانک 40 مدرک در ارتباط با مقاومت‌مصالح گردآوری شده است. با توجه به زلزله خیز بودن منطقه می توان به جای سفال در کول کاری و ساخت قنات ها، از بتن و بتن‌مسلح یا از موادی که در سد سازی استفاده می شود بهره گرفت.
تغدیه مصنوعی سیلاب
وجود سیلاب‌های مخرب بخصوص در سال‌های اخیر در نقاط مختلف کشور موجب اجرای پروژه‌های تحقیقاتی فراوانی دردانشگاه‌های کشور شده است. با اجرای این پروژه‌ها می‌توان سطح آبدهی قنات‌ها را افزایش داد و از نیروی مخرب سیل در جهت توسعه استفاده کرد. بدین جهت ضروری است بایک برنامه ریزی منسجم، کلیه زمینه‌های تغذیه مصنوعی سیلاب مورد مطالعه وبررسی قرار گیرد. خــلاصــه کــلام اجداد ما آب‌های شیرین دامنه کوهستان‌ها را با کمک فن قنات سازی که روش ابداعی خودشان بوده به حاشیه کویرها برده‌اند و باهمان روش بسیار ابتدایی و مصالح ابتدایی‌تر(کَوَل‌های سفالین) عملکرد آن‌ها به گونه‌ای بوده که این قنات‌ها هنوز هم در مناطق‌مختلف کشور کار می کنند. قنات‌ها علاوه بر انتقال آب شیرین به دشت‌ها و حاشیه کویرها می توانند با توجه به لایه‌های زمین نیزشناسی کشور، در زهکشی و انتقال آب شور و دور کردن این آب‌ها از مجاورت سفره‌های آب شیرین زیرزمینی مورد استفاده قرارگیرند. همچنین می توان با استفاده از رایانه‌ها و فن‌آوری جدید، فن قنات‌سازی را همانند سدسازی تقویت نمود و به جای سفال ازمصالح مقاوم‌تر استفاده کرد؛ با بررسی وضعیت زلزله‌خیزی، تکتونیکی و گسل‌های موجود در ایران، قنات‌های قدیمی را احیاء وقنات‌های جدید احداث کرد؛ با تغذیه مصنوعی سیلاب به درون سفره‌های آب زیرزمینی، به جای تخریب شهرها توسط سیل، این‌آب‌ها را به داخل سفره‌ها تزریق کرد و در هنگام کم آبی یا خشکسالی از آن‌ها بهره گرفت.
بن بست فعلی یعنی از دست دادن قسمتی از قنات‌های کشور نتیجه تصمیم‌گیری شتابزده نسل فعلی است. اکنون برای جبران‌خطاهای گذشته نمی باید بدون مطالعه به اقدامات دیگری دست بزنیم که عواقب نامناسب دیگری پیآمد آن باشد.
نظرات بسته شده است.