منطقه حفاظت شده شیله

نام انگلیسی :  Shileh protected area     نام فارسی :  منطقه حفاظت شده شیله

منطقه حفاظت شده شیله در موقعیت جغرافیایی N3022 E6104 در استان سیستان و بلوچستان واقع است. شیله با مساحت 6525 هکتار از سال 1378 تحت حفاظت قرار گرفت منطقه ای است دشتی واقع در استان سیستان و بلوچستان دارای اقلیم فرا خشک گرم که در جنوب منطقه حفاظت شده هامون واقع شده است. از پوشش گیاهی ضعیفی برخوردار است. گونه های اصلی جانوری منطقه عبارتند از جبیر،گربه وحشی،روباه معمولی،شغال،تشی،خرگوش،هوبره،دراج،عقاب صحرایی،انواع سارگپه،دلیجه،چکاوک هدهدی،چکاوک کاکلی،انواع گنجشک سانان. وجود جاده اصلی زابل زاهدان در شرق منطقه دسترسی به آن را آسان ساخته است. جاده زابل – زاهدان در شرق این منطقه قرار دارد.

رودخانه شیله که در این منطقه جاری است دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که آن را از دیگر جریان‌های آبی سیستان متمایز می‌کند. این رود تنها رودخانه سیستان است که با حفر دره‌ای عمیق و عریض، مسیر ثابتی دارد و تغییر مسیرهای شناخته شده دیگر رودهای سیستان در مورد آن صدق نمی‌کند. رودخانه شیله بر خلاف شیب توپوگرافیک زمین، از شمال غرب به جنوب شرق جریان دارد. از دیگر ویژگی‌های رودخان شیله این است که تنها رود خروجی سیستان به ‌شمار می‌رود در حالی که دیگر رودهای سیستان، از حاشیه با بیرون منطقه به داخل حوضه آبریز سیستان می ریزند. در طول بررسی باستان شناسی که در سال 87 انجام گرفت محوطه‌های باستانی بسیاری متعلق به دروان پیش از تاریخ،‌ تاریخی و اسلامی شناسایی شده‌اند که در زندگی تداوم و حتی تخریب آنها مستقیما به این رود مربوط می باشند. رودخانه شیله در سیستان نقش ارزنده‌ای در ثبات زندگی و معیشت مردم منطقه دارد به گونه‌ای که این رودخانه تامین کننده آب منطقه است و حفظ و احیای زیست بوم‌های منطقه را بر عهده دارد.

رودخانه عریض و عمیق شیله هم در انتهای جنوبی هامون قرار دارد. جاده زاهدان به زابل در محل پل شیله در فاصله 109کیلومتری زابل از روی این رودخانه عبور می کند. در دوره های پر آبی هامون شیله بصورت سرریز عمل نموده و آب اضافی هامون را به کود زره در افغانستان هدایت می کند. در چنین مواردی که هر چند سال یکبار رخ می دهد، آب هامون از شمال به سمت جنوب به حرکت در می آید.

رودخانه شیله از نظر ژئومرفولوژیکی بسیار مورد توجه بوده زیرا بر عکس شیب توپوگٌرافی جریان دارد. با توجه به خصوصیات ژئومرفولوژیکی بنظر می رسد که این رودخانه بسیار جوان است و شاید طی چند هزار سال اخیر ایجاد شده باشد. مشکل اساسی این رودخانه فرسایش پذیری شدید وپیشروی سریع آن به سمت دریاچه هامون می باشد. این مسأله در سر پنجه های فرسایشی آن بخوبی قابل رویت است. به طوری که در 10 سال گٌذشته حدود 5 کیلومتر شیله به طرف هامون پیشروی داشته است. بنابراین یکی از دلایل پسروی دریاچه هامون پیشروی شیله به سمت آن می باشد که این عامل در آینده نه چندان دور به نابودی هامون و عوض شدن اکوسیستم منطقه خواهد انجامید. فرسایش شدید در سر پنجه های شیله عمدتأ ریزشی است که خود تحت تأتْیر توالی رسوبی منطقه قرار دارد. زیرا در زیر لایه سطحی سیلتی-رسی منطقه لایه ای از ماسه ریز وجود دارد که فاقد چسبندگٌی بوده و با سیلابهای مختلف مقداری از ماسه ها ریزش می کند و سبب می شود تا قسمتهای فوقانی فرو ریزد. این عمل باعپ سهولت فرسایش و پیشروی سرپنجه های شیله می گردد. علاوه بر این زهکش آب داخل لایه ماسه ای باعپ روان شدن ماسه هاگردیده که این پدیده هم سببْ تسهیل فرسایش می شود. لذا جهت مقابله با فرسایش پذیری شدید شیله احداث سازه ای برای نگٌهداری آب در پشت سر پنجه ها پیشنهاد ٌگردیده است. این سازه آب را به صورت کنترل شده به شیله هدایت خواهد نمود، زیرا نگٌهداری همیشگٌی آب در پشت سازه با توجه به تبخیر بالای ناحیه سبب شوری دریائه و مشکلات زیست محیطی خواهد شد.

در فصول پر آبی که هامون های سه گانه پر از آب می شوند مازاد آب آنها از مسیلی به نام شیله به ( گود زره ) در افغانستان جریان می یابد . این رودخانه در حدود 100 کیلومتر طول دارد که اندکی بیش از نصف آن در ایران قرار دارد . عرض منوسط رودخانه 200 متر و عمق آن حدود 8 تا 9 متر می باشد . شیب متوسط 15 سانتیمتر در کیلومتر بوده و از رقم 7/472 در ابتدای آن به حدود 456 در گود زره می رسد . شیله در ابتدای خود متشکل از صدها پنجه فرسایشی است که به طور مرتب و با هر سیلاب ، به داخل و قسمتهای عمیق تر هامون پیشروی می کنند . در طول یک دهه ، کارشناسان شاهد حدود 10 کیلومتر پیشروی آن بوده اند و هماکنون نیز به آنچنان عمقی رسیده که هامون هیرمند را در ترازی نسبتا پایین هم تخلیه می کند که قبلا چنین نبوده است.