آشنایی با انواع بیابان

بیابان ها بیش از 20 درصد کل مساحت زمین را تشکیل میدهند. بیابان منطقه ای خشک و بایر است که به علت فقدان آب برای زندگی مناسب نیست. درجه حرارت بیابان از سانتیگراد در مکزیکو تا درجه حرارت بسیار پایین صحرای گبی (Gobi) در آسیا یعنی – تا – سانتیگراد متغیر است. تفاوت درجه آب و هوا میتواند به اندازه سانتیگراد در جزایر سینایی (Sinai) متغیر باشد.
بعضی از انواع حیوانات و گیاهان با این گونه محیط سازگار شده اند. میزان بارش باران در این گونه مناطق از صفر تا 10 اینچ است. نوع خاک بیابانها متفاوت است ولی عامل مشترک همه آنها فقدان آب است. صحراها به سه دسته تقسیم میشوند: فلاتهای سنگی و شنی یا بیابانهای رملی.

آب و هوا و اقلیم
هیچ پوشش عایقی وجود ندارد. 90 درصد گرمای زمین از دست میرود و فقط 10 درصد آن توسط ذرات گرد و غبار بازتابانده میشود. این از دست دادن گرما باعث کاهش شدید درجه حرارت در شب میشود. به خاطر همین است که لباس های گرم نباید در طول روز کنار گذاشته شوند و اگر مسأله خاصی وجود ندارد بهتر است صبح زود، عصر و یا شبهای مهتابی حرکت کنید.

بیابان ایجاد شده توسط موانع کوهستانی
ابرها بلند شده و رطوبت خود را با بارندگی از دست میدهند. برخورد ابرها به کوهها سبب بارندگی شده و پس از بارش ابرها ناپدید میشوند.
هیچ بارشی وجود ندارد زیرا ابرها رطوبت خود را ازدست داده اند. درواقع کوهستان قبلاً رطوبت ابرها را به شکل باران گرفته اند.

عناصر موجود در بیابان

باران
در تمام بیابانها کمبود آب وجود دارد. وقتی آسمان میبارد اغلب به شکل رگبار و همراه با تگرگ است که خیلی زود متوقف میشود. بارندگی ها میتوانند در زمینهای خشکی که صدها کیلومتر دورتر هستند سیلهای بزرگی ایجاد کنند.
مساحت تحت نفوذ این سیلها گاهی آن قدر وسیع است که تغییرات قابل توجهی را در منطقه به جای میگذارد.

آب
وجود هرگونه زندگی در بیابان بستگی به آب دارد. بعضی رودخانه ها دائمی هستند مثل رودخانه کلورادو. اما آب اینگونه رودخانه ها توسط زهکشی از خارج از منطقه خشک تأمین میشود که کیلومترها دورتر هستند و آب آنها شاید مربوط به بارندگی 2000 سال پیش باشد. آب در بیابان باید در بالاترین درجه اهمیت و احترام قرار گیرد. یک منبع طبیعی آب در بیابان به هیچ وجه نباید آلوده و یا نابود شود زیرا سالها طول میکشد که برای آن جایگزین پیدا شود.

بادها
بادهای بیابانی و به دنبال آن شن های روان آن قدر قدرت دارند که گویی از یک انفجار بزرگ شنی نشأت گرفته اند. در ایران بادهایی وجود دارد که با سرعت 100 کیلومتر در ساعت به مدت 120 روز جریان دارند. تغییرات ناگهانی آب و هوا بادهای قوی را ایجاد میکند.

رستنی ها
گیاهان صحرایی از لحاظ فیزیولوژیکی خودشان را به شرایط صحرایی عادت میدهند. بعضی از گیاهان به خاطر داشتن ریشه های ضخیم افقی میتوانند از هر بارندگی استفاده کنند. بقیه گیاهان دارای ریشه های عمودی هستند و به این خاطر از آبهای زیرزمینی استفاده میکنند.
* درختان خرما نشان دهنده وجود آب در عمق 1 متری هستند.
* گیاهان و علفهای شورپسند نشان دهنده آب در عمق 2 متری هستند.
* زبان گنجشک و درخت بید نشان دهند که آب در عمق 3 تا 4 متری هستند.
گیاهان دیگر مثل کاکتوس ها هیچ رابطه ای با سفره های زیرزمینی آب ندارند. زیرا آب موردنیاز را در خود ذخیره میکنند. بعضی از دانه های مقاوم سالها زیر خاک باقی میمانند و فقط برای مدتی کوتاه پس از رگبار رشد میکنند.
کاکتوسهای غول پیکر ساگارو (بومی شمال مکزیک و غرب ایالت متحده) کاکتوس ها آب را در بدنه ضخیم خود ذخیره میکنند.
شکل عمودی ریشه ها: ریشه ها همواره در اعماق زمین به دنبال آب هستند. گیاهانی که در ریشه های این شکلی دارند نشان دهنده وجود آب در اعماق زمین در آن منطقه هستند.
شکل افقی ریشه ها: این نوع ریشه فقط آب را در لایه زیرین سطح آب پیدا میکند.

بیابانهای کوهستانی
بیابان های کوهستانی به مناطق لم یزرع کوهستانی و یا تپه ای گفته میشود که توسط فلات و یا زمینهای خشک از دیگر مناطق جدا شده اند. ارتفاع در مناطق مرتفع آن به هزاران متر بالاتر از سطح دریا می رسد.
بارندگی در عرض جغرافیایی بالا سیلابهایی را ایجاد میکند که همه حفره ها و راه آبهای زمین را شسته و شن و سنگ را جایگزین آنها میکند. آب به رستنی ها و گیاهان حیات میدهد اما به سرعت تبخیر میشود. زمین تا بارندگی بعدی خشک و بی آب باقی میماند. اگر آب موجود کاملاً بخار نشود، در آخر دریاچه های کم عمقی را ایجاد میکنند مثل دریاچه بزرگ نمک یا دریای مرده که همه به علت میزان بالای نمک معروف هستند.

سرزمین های کوهستانی صخره ای
این سرزمین ها شامل مناطق وسیع و سطح نزدیک به هم است که توسط مقادیر زیر خاک و سنگهای خرد شده که سطح زمین را پوشانده اند شناخته میشوند. این مناطق گاهی توسط دره هایی گود و باریک با شیب های تند از هم جدا میشوند. درعین حال این دره ها به خاطر سیلابهای ناگهانی بسیار خطرناک هستند.

بیابانهای شنی یا رملی
این بیابان ها سرزمین های کاملاً مسطحی هستند که از شن و یا سنگ ریزه هایی پوشیده شده اند که از رسوب های قدیمی و یا فرسودگی های بادی جدید به وجود آمده اند. گاهی این بیابانهای شنی به 300متر ارتفاع و 16 تا 24 کیلومتر طول میرسند. زندگی گیاهی فقیر بوده و ارتفاع گیاهان موجود تا 2 متر میرسند. نمونه هایی از این نوع بیابانها در مکزیک و کالیفرنیا دیده میشود.

رمل ها
رمل ها میتوانند از کمتر از 3/0 متر تا 24 متر هر سال جابجا شوند. مقدار این جابجایی به سرعت باد، اندازه رمل، شکل آن و به مقدار و بلندی پوشش گیاهی منطقه بستگی دارد.

جذب آب در تپه های شنی (رمل ها)
آب در تپه های شنی
تپه های شنی مانند اسفنج عمل میکند و اگر باران ببارد همه آب را به خود جذب میکند. لایه سطحی مانند محافظ عمل میکند که مانع از تبخیر شدن رطوبت میشود. شما میتوانید در یک متر نم و رطوبت را احساس کنید. گیاهان نمیتوانند روی این منابع بالقوه آبی برویند زیرا شنها مدام جابجا میشوند. به خاطر همین گیاه یا زیر شن مدفون شده و یا ریشه هایش بیرون می افتد همچنین شن ها مواد غذایی و معدنی مورد نیاز گیاه را فراهم نمی کنند.
مناطق بیابانی بدون تپه های شنی معمولاً به دلیل روان شدن آب سیلابها بر روی سطح زمین
* همه آب را از دست میدهند (آب را ذخیره نمی کنند)

حرکت تپه های شنی
وزش باد با حداقل سرعت 24 کیلومتر بر ساعت میتواند ذرات شن را بلند کند که بستگی به وزن ذرات نیز دارد. این جابجایی تا زمانی که سرعت باد به کمتر از 24 کیلومتر برسد ادامه پیدا میکند سپس دانه شن به زمین می افتد.

شکل گیری تپه های شنی
برای شکل گرفتن یک تپه شنی عوامل زیر نیاز است:
* شن: منبعی از شن که جریان پیدا میکند.
* باد: بادی مداوم و فراگیر
* مانع: مانعی که سرعت باد را بگیرد و باعث شود که در طرف دیگر دانه های شن به زمین افتاده و کم کم روی هم جمع شوند. در زمستان نیز میتوانید دانه های برف را ببینید که به شکل همین تپه های شنی روی هم جمع شده اند.

تپه های خمی شکل (لوله ای)
شکل خاصی از تپه های فشرده و طویل که بیشتر در مرکز سرزمین های شنی یافت میشوند. این تپه ها در مناطقی که مقادیر زیادی از شن وجود دارد و باد از یک جهت و مداوم می وزد دیده میشوند.

تپه های ردیفی (طولی)
به شکل موازی و درجهت باد هستند. در مناطقی که شن کمتری وجود دارد.

تپه های ستاره ای
زمانی که در طول سال باد از جهات مختلف و به یک شدت می وزد این تپه ها شکل میگیرند. در زمینهای پر شن دیده شده و بهترین نمونه های آنها در صحرای آفریقا و بیابانهای عربی دیده میشود.

تپه های پارابولیک (فرو رفته)
تپه های تقریباً ثابتی هستند که دور آنها را پوشش گیاهی پوشانده و شنهای اطراف به آرامی به پایین می لغزد.

تپه های نوک تیز (بارجان)
تپه ای فعال که همه ساله تقریباً 30 متر جابجا میشود. باد معمولاً از یک جهت می‌وزد و سر این تپه ها معمولاً در حاشیه سرزمین های شنی و در مناطقی که شن کمتری وجود دارد شکل میگیرد.