شوکا

نام علمی : Capreolus capreolus نام انگلیسی:  Roe deer   نام فارسی: شوکا

(ترکمنی: شوکهِ)(ترکی: اِلیک)(کردی: فیله گَچَه، فیل گا)

مشخصات: جثه به مراتب کوچک‌تر از مرال و تقریباً به اندازه آهو است. به علت بلندتر بودن پاها از دست‌ها، کمی قوزدار به نظر می‌رسد. دم بسیار کوتاه و نامشخص است. موهای تابستانی کوتاه و نرم به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز، موهای زمستانی نسبتاً بلند و کلفت، به رنگ خاکستری‌آند، در این فصل رنگ کفل ها سفید است. شاخ‌ها ناصاف است. هر یک از شاخ‌ها در تمام دوران زندگی فقط سه شاخک دارد (در موارد نادری چهار یا پنج شاخک نیز مشاهده شده است). شاخ‌خا در اواسط پاییز می‌افتند. شاخ جدید که کرک‌دار است در طول زمستان رشد می‌کند و در فصل بهار کامل می‌شود. در نرهای یک ساله شاخ‌ها شاخک ندارد ولی در برخی یک شاخک مشاهده می‌شود.بیشترین رشد شاخ در سنین بین چهار تا هفت سالگی است.

اندازه‌ها: طول سرونته 95 تا 135 سانتی‌متر، دم 2 تا 3 سانتی‌متر، ارتفاع 65 تا 75 سانتی‌متر، وزن 15 تا 30 کیلوگرم.

زیستگاه: مناطق جنگلی با پوشش زیرین نسبتاً متراکم، جنگل‌های جوان، جنگل‌هایی بین دشت و مناطق کوهستانی (برخلاف مرال از جنگل‌های مناطق کوهستانی مرتفع دوری می‌کند).

پراکندگی: تمام مناطق جنگلی خزری، جنگل‌های ارسباران در آذربایجان شرقی، جنگل‌های بلوط مناطق جوانمرود و اورامانات واقع در غرب کشور.

پراکنش جهانی: اروپا و آسیا.

عادات: هم روز و هم شب فعال است. چرای اصلی اوایل صبح و غروب در فضای باز انجام می‌گیرد. معمولاً در بهار و تابستان به صورت انفرادی زندگی می‌کند. در این زمان هم نر و هم ماده برای خود قلمرویی ایجاد نموده و از آن دفاع می‌کنند، قلمرو حیوان به وسیله ادرار، مالیدن غده‌های صورت و شاخ زدن به گیاهان انجام می‌گیرد. شوکاها گاهی نیز به صورت زوج یا دسته‌های کوچک (در فصل زمستان) مشاهده می‌شوند. حس بویایی، شنوایی و بیانایی قوی است. به خوبی شنا می‌کنند. در محل زندگی خود اغلب بی‌حرکت هستند، به محض احساس خطر به صورت مخفی و با پرش‌های بلند فرار می‌کنند.

غذا: اغلب از علوفه، برگ‌ها و سرشاخه‌های درختان و نیز قارچ تغذیه می‌کند. درموقع نوشیدن آب برخلاف سایر سم داران که لب‌ها را روی آب قرار می‌دهند، شوکا آب را مانند سگ، به وسیله زبان می‌نوشد. شوکا چند نوع صدا دارد. در موقع احساس خطر شوکاها صدائی شبیه واق واق سگ می‌دهند. در فصل جفت‌گیری و در زمانی که بچه‌دار هستند نیز صدای خاصی دارند.

تولید مثل: مستی شوکا اغلب در اواخر تیرماه شروع می‌شود و حدود یک ماه ادامه دارد. شوکا ینر برخلاف مرال حرمسرا ندارد و به نظر می‌رسد فقط با یک ماه ادامه دارد. شوکای نر برخلاف مرال حرمسرا ندارد و به نظر می‌رسد فقط با یک ماده جفت‌گیری می‌کند. در زمان جفت‌گیری شوکای نر برای مدتی طولانی ماده را تعقیب می‌نماید. آثار لگدمال شدن گیاهان به صورت دایره و یا 8 مشخص است که آن دایره افسون‌گری (witch circle) می‌گویند. شوکاها تأخیر باوری (Delayedimplantation)  دارند زیرا پس از جفت‌گیری، رشد سلول تخم حدود چهار ماه و نیم متوقف می‌ماند، بنابراین آبستنی حدود 10 ماه طول می‌کشد. برخی از شوکاها نیز ممکن است در پاییز جفت‌گیری کنند که در این صورت تأخیر باوری ندارند و مجموع آبستنی آنها پنج ماه و نیم است. زایمان در اوایل بهار صورت می‌گیرد. مادر بچه‌هایی را که سال قبل متولد شده‌آند تعقیب نموده و آنها را از خانواده جدید می‌راند. تعداد دو و به ندرت سه بچه می‌زاید. بچه‌ها دارای سه ردیف طولی خال‌های سفیدند و در زمان تولد حدود یک و نیم کیلو وزن دارند. بچه‌ها همزمان شیر نمی‌خورند چون آنها 10 تا 20 متر با هم فاصله دارند. مادر بچه‌ها را به مدت سه تا هفت روز در بین علف‌ها مخفی می‌کند. حدود سه ماه شیر می‌خورند و در 14 ماهگی به سن بلوغ می‌رسند. شوکاها حیواناتی بسیار حساس و مهاجم هستند. در منطقه سمسکنده، یک رإس شوکای نر در محوطه نگهداری گوزن‌های زرد رها شده بود. در زمانی که برای گوزن‌ها غذا ریخته می‌شد این شوکا به گوزن‌ها که از نظر جثه و شاخ چندین برابر او بودند حمله می‌نمودند و اجازه نمی‌داد قبل از سیر شدن او هیچیک از گوزن‌ها به غذا نزدیک شود. در حالت اسارت برخلاف اکثر جانوران عمر طولانی ندارد و معمولاً بیش از سه سال قادر به زندگی در باغ وحش‌ها نیستند ولی در طبیعت حدود 10 سال عمر می‌کنند.

وضعیت فعلی: دشمن طبیعی شوکا پلنگ، گرگ، شغال، گربه جنگلی و پرندگان شکاری است. به علت جثه کوچک‌شان در مناطق برف گیر آسیب پذیرند. شکارچیان از طریق تقلید صدای شوکاها، (صدائی شبیه سوت، که با گذاشتن دو برگ روی هم ایجاد می‌کنند) باعث آمدن شوکاها به طرف صدا می‌گردند و یا با ساختن کومه در محل آبشخورها آن را شکار می‌کنند. با توجه به قطع بی‌رویه درختان جنگلی و تخریب زیستگاه احتمال دارد در آینده‌ای نه چندان دور نسل آن در معرض خطر انقراض قرار گیرد. تا سال 1387 چنین تصور می‌شد که نسل شوکا در جنگل‌های ارسباران در پنجاه سال پیش منقرض گردیده است. ولی مشاهده‌ی یک راس نوزاد شو کاویک راس شوکای نر بالغ در منطقه ثابت نمود که هنوز ثابت نمود که هنوز این حیوان خجالتی در این ناحیه از کشورمان به بقاء خود ادامه می‌دهد.