کاروانسراها و قلعه‌های استان سیستان و بلوچستان

قلعه تیس

By گروه کویرها و بیابان‌های ایران

December 24, 2011

موقعیت جغرافیایى: بخش مرکزى – 5 کیلومترى شمال غربى چابهار – روستاى تیس

قدمت: دوران اسلامى

خصوصیات معمارى:

این قلعه به ابعاد 54×26 متر ساخته شده است. عرض ساختمان بر پهنه دماغه‏اى که پانصد متر از آبخوردریا فاصله دارد در قسمت انتهایى دماغه واقع است. در قسمت شمال شرقى درب ورودى اصلى قرار دارد و داراى هشتى وسیعى است . هشتى با سقف بلند و داراى چهار گوشواره خلفى که در پشت دیوارهاى هشتى واقع شده‏اند، هر کدام از آنها خود یک اطاقى است که با پى‏هاى قطور ساخته شده‏اند. و داراى ایوانى است که دو پله یا حدود یک متر از سطح حیاط قلعه بلندتر است. در ضلع شمالى شرقى آثار اطاقهایى وجود دارند که اکنون خراب شده‏اند و هر کدام داراى یک اطاق بزرگتر مشرف به ایوان و ایوان اختصاصى هستند. طرز ساخت بنا (اطاقها و ایوانها) شبیه به کاروانسراى شاه‏عباسى بیستون است که در زمان شاه سلیمان صفوى ساخته شده است.

در سه طرف حیاط حجره‏ها و اطاقهایى شبیه حجره‏ها و اطاقهاى ضلع شمالى وجود دارند. در سمت ساحل دریاى عمان آثار دو برج بزرگ در طرفین دیده مى‏شود. برج سمت راست که در جنوب قرار دارد بصورت یک اطاق با یک ایوان و یک شاه‏نشین است که بر روى هرمى مکعب مستطیل شکل پى‏سازى شده و یک برج یا منار برروى آن قرار گرفته و یک منار به ارتفاع 6/5 متر باقى مانده است.

مصالح بکار رفته در ساخت قلعه، آجر، سنگ و گچ مى‏باشند و آثار تزئینات از آجر و سنگ در اطراف گلدسته‏ها باقى مانده‏اند. این مناره براى دیده‏بانى بکار مى‏رفته است و چون بر همه خلیج دهانه تیس دید کافى دارد و در ضمن از فاصله زیادى در دریا دیده مى‏شود. سبک ساخت و نوع مصالح بکار رفته مناره و گوشواره سبک سلجوقى مى‏باشد و تعمیرات بعدى که در اطاقها و ایوانها انجام شده بیشتر سبک صفوى و سبک دوران قاجاریه است در وسط و گوشه‏هاى حیاط قلعه آثارى از آب انبارها دیده مى‏شود که از سنگ و ساروج و گچ ساخته شده‏اند. در بیرون دیوار بلند قلعه آثار چاهى وجود دارد که در سنگ صخره کنده شده است. لبه چاه با استفاده از سنگ و ساروج محکم شده است. در قسمت سقف قلعه چوبهایى بکار رفته است که احتمالاً از نقاط دیگر به این محل آورده شده‏اند. تزئینات دور منار و آجر چینى شبیه سبک تزئینات مناره‏هاى دوره سلجوقى مى‏باشند اگرچه از بین رفته‏اند ولى نقش‏هایى به رسم‏الخط عربى و خط کوفى از اثر برجستگیها و گودیها مشخص مى‏شود. اندازه اطاقها معمولاً 3×4 متر یا کمتر است که در دور یا چهار طرف یک پهنه وسیع واقع شده‏ اند.

در کتاب باستان‏شناسى و تاریخ بلوچستان به نقل از سرتیپ مهدى‏خان مهندس ایرانى آمده است:

«درتیس بسیار قلعه خوبى است و یک سمت بدنه قلعه وصل به دریاست، قدرى ناتمامى دارد که بنّا و عمله در آن مشغول کارند. دیوار بزرگى از سمت دریا کشیده‏اند براى باراندازى و غیره حصن معتبرى است و اصل قلعه نو در روى تپه مرتفعى ساخته شده است».(سنه 1282 ه ش)