کاروانسرای رباط کریم

کاروانسرای فتحعلی شاهی رباط کریم در مسیر جاده تهران – ساوه قرار گرفته و به سبک دو ایوانی است. ورودی کاروانسرا از ایوان غربی است. ایوان شرقی به عنوان شاه نشین کاربرد داشت. این کاروانسرا دارای یک حیاط مرکزی با اتاق هایی ایوان دار است که دور تا دور این حیاط احداث شده اند. در پشت اتاق ها سالن های طولانی به عنوان بارانداز تعبیه شده که دسترسی به آنها از طریق ورودی هایی که چهار کنج حیاط قرار دارد، میّسر است. مصالح به کار رفته در این بنا سنگ ، آجر ، ملات گل و گچ است و تنها تزئینات کاروانسرا آجرکاری است.

کاروانسرای رباط کریم دارای دو کتیبه است که روی یکی از آنها تاریخ 1240 هـ . ق و نام بانی «آقا کمال» حک شده است.

رباط کریم،یکی از شهرهای حاشیهء جنوب غربی تهران است. این ناحیه در گذشته،روستایی آباد بر کنار جادهء معروف ابریشم بود و مسیر ری به ساوه نیز از نزدیکی آن می‏گذشت.

رباط کریم تا حدود پنجاه سال پیش از اطراق گاه‏های مهم‏ کاروانیان در غرب و جنوب دشت تهران محسوب می‏شد.با احداث‏ جادهء ترانزیت تهران-ساوه که از شمال شهر قدیم رباط کریم عبور می‏کند،بافت کهن این شهر بتدریج متروک شد و شهر جدید در امتداد جادهء ساوه گسترش یافت.

در دو دههء اخیر با رشد جمعیت رشد،وسعت آن نیز افزایش‏ یافته است و امروز شاهد پدیده‏های نوین شهرنشینی در آن هستیم. ساختمان کاروانسرای رباط کریم در میان بافت مسکونی این شهر قرار دارد.تاریخ ساخت این بنا طبق کتیبهء سر در آن به دورهء فتحعلیشاه‏ قاجار بازمی‏گردد.گویا یکی از رجال قاجار به نام آقا کمال این‏ ساختمان را در مسیر عتبات ساخته و به دولت آن زمان وقف‏ کرده است و کاروانیان برای استفاده از این مکان،هیچ‏گونه وجهی‏ پرداخت نمی‏کردند.

ساختمان کاروانسرا حدود 3400 مترمربع است که 2400 متر مربع از آن زیربنا و 1000 مترمربع بقیه را صحن کاروانسرا تشکیل‏ می‏دهد.در هر ضلع رو به صحن کاروانسرا،غرفه‏هایی با یک ایوان‏ و یک حجره وجود دارد که شمار آن‏ها در مجموع به 18 غرفه‏ می‏رسد.هریک از ایوان‏ها و اتاق‏ها اجاق مخصوص به خود دارند که از آن‏ها برای پخت و پز غذا نیز استفاده می‏شد.این‏ اتاق‏ها طوری طراحی شده‏اند که زمستان‏ها نیاز به بخاری و تابستان‏ها احتیاج به وسایل‏ خنک‏کننده وجود ندارد.این‏ اتاق بیش‏تر به کاروان‏هایی‏ اختصاص داشت که با خانواده‏ عازم این عتبات و عالیات‏ می‏شدند.بخش‏های مختلف‏ بنای کاروانسرا عبارتند از:جلو خان ورودی،راهرو،صحن‏ مرکزی،حجره‏های اطراف،شاه‏نشین جنوبی،ایوان شمالی و تعداد پنج اصطبل،ویژگی‏های خاصی از جمله بارانداز،محل بستن و مهار کردن چهارپایان،اتاق سکونت چهار وادار و نگهبان،اجاق و نورگیرهایی مشاهده می‏شود.

از قسمتی از این کاروانسرا که به سالن اجتماعات معروف است، برای نقالی و داستانسرایی استفاده می‏شد.پشت این سالن‏ها، جایگاه خاصی به نام شاه‏نشین وجود داشت که مخصوص صاحب‏ منصبان بود.شاه‏نشین ایوانی رفیع داشت و دهلیزهایی در کنار آن‏ها به چشم می‏خورد.دهلیزها محل استراحت و بیتوتهء خدمه و اهل‏ اندرونی بود.

در قسمت پشت‏بام این کاروانسرا،دو برج دیدبانی هست که‏ افرادی برای نگهبانی در این مکان قرار می‏گیرند تا بتوانند تمام نواحی‏ رباط کریم را بخوبی ببینند.مواد ساختمانی مورد استفاده عبارتند از:آجر با ملاط گل و آهک و گچ.پایه‏های قطور کاروانسرا عامل‏ حفظ این بنا طی سال‏های متمادی بوده است.متأسفانه مقدار زیادی‏ از سقف این کاروانسرا به عللی،سیاه و از حالت اولیه خود خارج‏ شده است که میراث فرهنگی در بازسازی آن،نهایت سعی و تلاش‏ خود را می‏کند.