ذکر مطالبی درباره ارزشهای جانوران وحشی برای کسانی که به نحوی با طبیعت در ارتباط اند ضرورتی ندارد ولی در دنیای کنونی که مادیات معیاری برای تعیین ارزشها می باشد لازم است توضیحاتی در مورد برخی از ارزشهای پستانداران وحشی داده شود.
به طور کلی تعیین ارزشهای واقعی و یا اقتصادی پستانداران بر حسب واحد پولی بسیار مشکل است. با وجودی که بارها کوشش شده است تا بر اساس معیارهائی ارزش های اقتصادی حیوانات وحشی تعیین شوند، ولی فرمول هایی به کار گرفته شده بسیار پیچیده و گاهی غیرقابل قبولند. از آنجایی که اطلاع از ارزش های پستانداران می تواند در توجیه حفاظت از این حیوانات بسیار موثر باشد تا حد امکان سعی شده است که این ارزش ها به طور خلاصه و تحت عنوان ارائه شوند.
ایجاد تعادل اکولوژیک
پستانداران نقش عمده و پیچیده ای در ایجاد تعادل اکولوژیک ایفا می کنند. برای مثال می توان از خفاش های ایران که حشره خوارند. ( به استثنای یک گونه که میوه خوار است ) نام برد. این حیوانات نقش بسیاری درکنترل جمعیت حشرات موذی و آفات برعهده دارند. در گذشته ای نه چندان دور تعداد زیادی خفاش در شهرهای بزرگی مثل تهران مشاهده می شود که در کنترل حشرات آفت و به خصوص پشه ها بسیار موثر بودند ولی در حال حاضر جمعیت این خفاش ها به شدت کاهش یافته یا به کلی از بین رفته است. پستانداران گوشت خوار نیز در ایجاد تعادل اکولوژیک نقش مهمی ایفاء می کنند. در مناطقی که تعداد حیوانات کاهش یافته است، ناهنجاری هایی مانند انفجار جمعیت جوندگان مشاهده می شود. برای مثال در مناطقی مانند دشت ترکمن صحرا به علت کاهش شدید جمعیت جانوران طعمه گیر از قبیل روباه معمولی، روباه ترکمنی، گربه های وحشی و پرندگان شکاری که از کنترل کنندگان مهم جوندگان هستند، جمعیت جونده ای به نام جربیل بزرگ به نحو چشمگیری افزایش یافته است، به طوری که در حال حاضر کلنی های پر جمعیت این جونده بزرگ که از آفات مهم محصولات کشاورزی و مراتع به شما ر می آید در حال گسترش است.
جمعیت تشی که بزرگ ترین جونده ایران به شمار می رود نیز رو به افزایش گذاشته است. دلیل افزایش جمعیت این جانور که یکی از آفات مهم درختان جنگلی، نخلستان ها و صیفی جات محسوب می شود از بین رفتن یا کاهش تعداد پلنگ است به طوری که در حال حاضر در مناطق جنگلی فارس و کرمان و حتی پارک ملی خجیر که در مجاور شهر تهران قرار دارد، تشی مهم ترین عامل خشک شدن درختان جنگلی به خصوص بنه ( نوعی پسته وحشی ) به شمار می رود. این حیوان با استفاده از دندان های پیشین بلند خود پوشت درختان قطور را گرداگرد قطعه بوده ( کت می زدند ) و باعث خشک شدن آن ها می شود.
کفتار و شغال در طبیعت نقش رفتگر را بر عهده دارند. آنها با خوردن لاشه حیوانات و زباله های روستاییان از انتشار بیماری ها و آلودگی محیط زیست جلوگیری می کنند.
گوشت خوارانی مانند گرگ و یوز با تعقیب و شکار سم داران مریض، پیر و و ناتوان نقش موثری را در جلوگیری از بروز بیماری های واگیر و بقاء نسل حیوانات باهوش تر و قوی تر ایفاء می کنند.
خرس ها نیز که گوشت خوارانی همه چیزخوار هستند، با خوردن میوه های جنگلی و دفع هسته های آنها سبب تجدید حیات و رویش این درختان در مناطق مختلف جنگل می شوند. اسید موجود در معده خرس ها و سایر میوه خوران باعث نازک شدن پوسته دانه ها و کمک به جوانه زدن آنها می نمایند.
بعضی از جوندگان نظیر سنجاب، اشگول و هامستر در فصول مناسب مقدار زیادی از دانه ها و میوه های جنکلی را در زیر زمین ذخیره می کنند. همه ساله در اثر مرگ و میر تعدادی از این حیوانات، بذرهای جمع آوری شده در فصل بهار شروع به رویش می کنند و گیاهان جدیدی را به وجود می آوردند.
گرازها نیز پستانداران مفیدی هستند و می توان آنها را باغبان جنگل نامید. این حیوانات که پوزه و دندان های بسیار قوی دارند در جستجوی ریشگه گیاهان، با زیر و رو کردن خاک آن را شخم زده و عمل هوادهی و پوک نمودن خاک ریال ذخیره سازی آب، از بین بردن آفات و زیر خاک کردن بذر گیاهان را به نحو احسن انجام می دهند. از طرف دیگر در فصل زمستان که همه جا پوشیده از برف است این حیوانات با کنار زدن برف و زیر و رو کردن خاک، مواد غذایی و مکان استراخت را در اختیار پرندگان و حتی برخی از پستانداران قرار می دهند.
ارزش های علمی و تحقیقاتی
علاوه بر جنبه های اکولوژیک که به آنها اشاره شد، پستانداران وحشی زمیته بسیار وسیعی را در جهت انجام مطالعات و تحقیقات علمی فراهم آورده اند. در بسیاری از پیشرفت هایی که در زمینه های تحقیقات پزشکی، دارویی، موکولی و همچنین اثبات فرضیه تکامل صورت گرفته است، بعضی از پستانداران وحشی و یا آنهایی که قبلاً وحشی بوده اند نقش مهمی به عهده دارد. در حال حاضر نیز همه روزه تعداد بسیار زیادی از پستانداران نظیر هامستر و انواع موش ها در آزمایشگاه های مختلف به ارزشهای تفریحی و اجتماعی و زیباشناسی
امروزه ثابت شده اغلب افرادی که قسمتی از وقت خود را در طبیعت می‌گذرانند دارای اعصابی قوی‌تر، روحیه‌ای شادتر، بدنی سالم‌تر و احساساتی لطیف‌تر در مقایسه با مردم کاملاً شهرنشین هستند. پستانداران وحشی مانند سایر موجودات طبیعت همیشه الهام‌بخش هنرمندان، موسیقی‌دانان، شعرا و نویسندگان بوده‌اند. نخستین شعر فارسی در مورد آهو سروده شده است. همچنین در کتیبه‌های تخت جمشید و طاق بستان، حجاری‌های زیبایی از گوزن زرد، شیر، گراز و کل و بز به چشم می‌خورد.
ارزشهای تفریحی و اجتماعی حیوانات وحشی را نمی‌توان از طریق معیارهای مادی و پولی برآورد کرد. تماشای یک دشت وسیع با آهوان زیبا، کوهستانی مرتفع با کل و بزهای مغرور یا دریایی بیکران با دلفین‌های بازیگوش، پرندگان زیبا و صدای دلنشین آنها تأثیری در انسان بر جای می‌گذارد که اثرات روانی، اجتماعی و آموزشی آن فراتر از محاسبات اقتصادی متعارف می‌باشد و به سادگی قابل محاسبه نیست. امروزه در اکثر کشوهاری جهان تماشای حیوانات وحشی به صورت یکی از تفریحات سالم، لذت‌بخش و عامل مهمی برای جلوگیری از گرایش جوانان و نوجوانان به مفاسد اجتماعی به شمار می‌رود. متأسفانه در کشور ما تعداد علاقمندان به طبیعت‌گردی و تماشای حیوانات بسیار اندک است و باید اقدامات اساسی در این مورد انجام گیرد.
منابع ایجاد درآمد
پستانداران وحشی دارای منافع اقتصادی زیادی برای انسان هستند که از مهم‌ترین آنها می‌توان درآمدهای حاصل از طبیعت‌گردی (اکوتوریسم) را نام برد. کشور ما به علت موقعیت خاص طبیعی و دارا بودن گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری، از نظر جاذبه‌های طبیعت‌گردی جزو کشورهای رده اول جهان به شمار می‌رود. طبق بررسی‌های انجام شده چنانچه اقدامات لازم زیربنایی از قبیل احیاء زیستگاه‌ها، جلوگیری از شکار بی‌رویه (به منظور تکثیر و آرامش حیوانات)، ایجاد راه‌های ارتباطی و امکانات اقامتی فراهم آید و تبلیغات لازم نیز صورت پذیرد، درآمدهای حاصل از صنعت طبیعت‌گردی می‌تواند جایگزین درآمدهای نفتی که در حال حاضر رو به اتمام است بشود و زمینه وسیعی را نیز برای ایجاد اشتغال فراهم نماید.
درآمدهای حاصل از فروش پروانه‌های شکار و صید، تولید گوشت و پوست مرغوب و ارزان (چنانچه تعداد حیوانات به حد مطلوب برسد، می‌توان سالیانه 20 درصد از جمعیت آنها را برداشت کرد)، ایجاد کارخانه‌ها و کارگاه‌ها به منظور تولید صنایع دستی، وسایل و تجهیزات مورد نیاز طبیعت‌گردان و شکارچیان (از قبیل اتوموبیل‌های بیابانی، انواع دوربین، کیسه خواب، چادر، تفنگ، فشنگ و غیره) ایجاد باغ‌وحش‌ها و تهیه فیلم‌های تلویزیونی از دیگر منابع تولید درآمد به شمار می‌روند. از طرف دیگر وقتی که افراد یک منطقه از درآمدهای حاصله از حیات‌وحش و اکوتوریسم بهره‌مند شوند وضعیت اقتصادی و اجتماعی آنجا نیز بهبود خواهد یافت که نیتجه آن احداث مدارس، بیمارستان‌ها و کتابخانه‌ها و غیره خواهد بود.