آشنایی با خانواده های گوشتخواران

این راسته شامل پستاندارانی با جثه و شکل‌های مختلف است، از راسوی ۲۵ گرمی تا خرس قهوه‌ای ۲۵۰ کیلویی را در برمی‌گیرد (زیر گونه خرس قهوه‌ای به نام گریزلی که در آلاسکا زندگی می‌کند ۷۸۰ کیلوگرم وزن دارد). غذای اصلی اکثر آنها را گوشت تشکیل می‌دهد، ولی برخی مانند خرس‌ها همه چیز خوارند و قسمت اعظم غذای آنها از مواد گیاهی است (پاندای غول‌پیکر از گیاه خیزران تغذیه می‌کند). دندان‌های گوشت‌خواران مهم‌ترین اسلحه آنها است که برای گرفتن طعمه و بریدن گوشت تغییر شکل یافته است، دندان‌های هر طرف آرواره شامل سه دندان پیشین، یک دندان نیش بسیار بلند و مخروطی شکل است. دندان‌های پیش آسیا و آسیا با تعداد متفاوت است، حداقل یکی از این دندان‌ها که گوشت بُر (کارناسیال) نامیده می‌شوند برای بریدن گوشت تغییراتی یافته و به صورت تیغه مانند درآمده است. این دندان‌ها در گربه‌سانان که رژیم غذایی آنها بیشتر گوشت است تغییر زیادتری یافته، ولی در حیوانات همه چیز خوار نظیر خرس پهن‌تر است.

در فک بالای گوشت‌خواران، بین دندان‌های پیشین و نیش فاصله‌ای وجود دارد که در موقع بسته شدن دهان دندان‌های نیش فک پایین در آن جای می‌گیرند. فک پایین فقط در جهت بالا به پایین حرکت می‌کند. به همین علت گوشت‌خواران قادر به جویدن کامل غذا نیستند و آن را می‌بلعند. (خرس‌ها و راکون‌ها مستثنی هستند). به دلیل سهم‌الهضم بودن گوشت، اکثر گوشت‌خواران معده ساده‌ای دارند و روده کورشان کوچک است. برخی از گوشت‌خواران مانند سگ‌سانان و گربه‌سانان پنجه رو هستند ولی عده‌ای دیگر نظیر خرس‌ها کف‌رو بوده و مانند انسان پاشنه پاها را روی زمین می‌گذارند.

به علت اینکه گوشت‌خواران تا نزدیک زایمان باید تحرک و چالاکی لازم را برای شکار حیوانات داشته باشند بنابراین مدت آبستنی در اکثر آنها بسیار کوتاه است، بچه‌ها غالباً در زمان تولد نارس، کور و بی‌دفاع هستند. ولی به صورت جدی توسط مادر و در برخی (نظیر شیرها) با همکاری پدر، مراقبت و محافظت می‌شوند. میزان مرگ و میر در بین بچه‌ها بسیار بالا است و غالباً فقط یک بچه به حیات خود ادامه می‌دهد.

اکثر گوشت‌خواران زندگی مخفی و شبانه دارند. در گوشت‌خوارانی نظیر گربه‌سانان که استتار امری حیاتی است پوست بدن از خال‌ها و نوارها پوشیده شده است.

گوشت‌خواران معمولاً به صورت انفرادی زندگی می‌کنند. تعداد آنها نسبت به طعمه‌هایشان بسیار کم است، بنابراین مشاهده مستقیم آنها بسیار مشکل است. برای آگاهی از وجود آنها مطالعه رد پاها، فضولات و باقیمانده‌های غذا بسیار مفید است. همچنین در مناطقی که تردد اتومبیل میسر باشد می‌توان با استفاده از چراغ اتومبیل و یا چراغ قوه‌های در طول شب آنها را مشاهده کرد. این امکان در شب‌های تاریک و بدون نور ماه که درخشش چشم‌های آنها از فاصله‌های دور قابل رؤیت است، افزایش می‌یابد. استفاده از دوربین‌های تله‌ای و نصب دستگاه‌های ردیاب بر روی گوشت‌خواران که به تازگی در پروژه حفاظت از یوز آسیایی مورد استفاده قرار گرفته است می‌تواند در مطالعه آنها بسیار مؤثر واقع شود. از راسته گوشت‌خواران تاکنون ۸ خانواده و ۳۱ گونه در ایران شناسایی شده است. (دو گونه آنها منقرض گردیده‌اند).

 

خانواده‌ سگ‌ سانان  FAMILY CANIDAE

تمام اعضاء این خانواده شبیه سگ هستند: پوزه‌ای دراز، باریک و استوانه‌ای شکل دارند. تعداد دندان‌ها ۴۲ عدد است. گوش‌های سیخ و مثلثی شکل، دم پرمو، دست و پایی بلند دارند و پنجه رو هستند. تعداد پنج انگشت در دست (اولین انگشت در بالا قرار دارد) و چهار انگشت در پا دارند، ناخن‌های کلفت و قوی آنها مانند گربه‌سانان جمع نمی‌شوند، به طوری که در رد آنها آثار ناخن‌ها قابل مشاهده است. حس بویایی آنها بسیار قوی و شنوایی و بینایی‌شان نیز قوی است. دارای غده‌های تولید بو در سطح زیرین دم هستند. آنها قلمرو خود را به وسیله ادرار مشخص می‌کنند. در مقایسه با اغلب گوشت‌خواران دونده‌های خوبی هستند. اکثر آنها طعمه خود را از طریق تعقیب شکار می‌کنند. در بین سگ‌سانانی که به صورت اجتماعی زندگی می‌کنند، غالباً قوی‌ترین حیوان رهبری و کنترل گروه را به عهده دارد.

 

سگ‌سانانی که به صورت گروهی زندگی می‌کنند قادرند با همکاری هم، طعمه‌های بزرگ‌تر از جثه خود را بگیرند. در زمان مقاربت به علت متورم شدن آلت تناسلی، نر و ماه تا مدتی که ممکن است از نیم ساعت نیز تجاوز نماید به هم قفل می‌شوند و به آسانی نمی‌توانند از یکدیگر جدا گردند. بعضی از گونه‌های سگ‌سانان مانند گرگ، شغال، و سگ می‌توانند با هم جفت‌گیری و تولید بچه‌های دو رگه کنند. تاکنون گزارشات موثقی مبنی بر مشاهده گرگ قرمز، گرگ زرد و گرگ سیاه راه راه و حیوانی به نام سگ تور که شباهت به شغال دارد دریافت شده است. متأسفانه تاکنون هیچ گونه تحقیقی در مورد این حیوانات که امکان دارد گونه، زیر گونه و یا هیبرید جدیدی باشند انجام نگرفته است.

 

ارزش اقتصادی: سگ‌سانان حیوانات بسیار مفیدی هستند. آنها با تعقیب و شکار حیوانات مریض، پیر و علیل، سلامتی بقیه را تضمین، و با کنترل جمعیت علف‌خواران از تخریب مراتع جلوگیری می‌کنند. از طرف دیگر، با از بین بردن حیوانات مضر نظیر جوندگان و خوردن لاشه حیوانات کمکی بزرگی به انسان می‌کنند. در مناطقی که تعداد سگ‌سانان، به خصوص روباه کاهش یافته است افزایش جمعیت جوندگان آفت کاملاً محسوس است. پوست بعضی از آنها بسیار باارزش است، اغلب سگ‌سانان به خصوص روباه‌ها نسبت به بیماری‌های بسیار حساس‌اند. بعضی از آنها نیز خساراتی به دام‌های اهلی، پرندگان، و محصولات کشاورزی وارد می‌کنند که این خسارات نسبت به منافع آنها بسیار ناچیز است.

 

وضعیت فعلی: نظر به اهمیت گوشت‌خواران، وضعیت فعلی برای هر یک از گونه‌ها جداگانه توصیف و در متن گنجانیده شده است.

از خانواده سگ‌سانان تاکنون شش گونه در ایران شناسایی شده است.

 

خانواده راکون‌ ها    FAMILY PROCYONIDAE

شباهت زیادی به خرس‌ها دارند. کف رو هستند، دست‌ها و پاها پنج انگشت دارند به خوبی از درختان بالا می‌روند در اوایل غروب به فعالیت می‌پردازند همه چیز خوارند و از مواد غذایی مختلف تغذیه می‌کنند. از آنجایی که از این خانواده فقط یک گونه در ایران زندگی می‌کند بنابراین خصوصیات خانواده به همراه خصوصیات گونه ذکر خواهد گردید.

 

خانواده خرس‌ ها  FAMILY URSIDAE

خرس‌ها پستاندارانی بسیار تنومند، قوی و پشمالو هستند. سر آنها پهن، پوزه کشیده، گوش‌ها کوچک و گرد، چشم‌ها ریز و نزدیک به هم، دم بسیار کوتاه، و به سختی قابل رؤیت است. مانند انسان با کف پا راه می‌روند، ردپای آنها شبیه به ردپای انسان و کمی پهن‌تر است، آثار ناخن‌های بلند کاملاً مشخص می‌باشند. خرس‌ها می‌توانند مسافات کوتاهی روی دو پا راه بروند. دست‌ها و پاها پنج انگشت دارند که به ناخن‌های بلند، خمیده، و جمع نشدنی ختم می‌شوند. با وجودی که خرس‌ها از راسته گوشت‌خواران هستند ولی اغلب از مواد گیاهی استفاده می‌کنند. (به جز خرس قطبی که کاملاً گوشت‌خوار است و از ماهی و فُک تغذیه می‌کند). دندان‌های آسیای آنها نیز نسبت به سایر گوشت‌خواران بسیار پهن‌تر و برای جویدن مواد گیاهی مناسب است. لب‌های خرس‌ها به لثه چسبیده نیست و حیوان با جلو بردن آنها حشرات را از سوراخ‌شان می‌مکد. حس بویایی فوق‌العاده قوی ولی بینایی ضعیف است. (خرس قطبی از فاصله ۳۰ کیلومتری می‌تواند بوی طعمه خود را حس کند.) خرس‌ها تأخیر باروری دارند، با وجودی که سلول تخم پس از جفت‌گیری که معمولاً فصل تابستان است تشکیل می‌شود، ولی در چند ماهه اولِ حاملگی جنین رشدی ندارد، بچه‌ها در موقع تولد بسیار کوچک و به اندازه موش‌های بزرگ هستند ولی بعد از تولد با سرعت زیادی رشد می‌کنند. در فصل پاییز خرس‌ها بسیار چاق می‌شوند و به طوری که در برخی موارد وزن آنها به دو برابر افزایش می‌یابد. در مناطق سردسیر در زمان سرد شدن هوا که غذا کمیاب می‌شود آنها فعالیت خود را متوقف می‌کنند و به غار و یا سوراخی که قبلاً در محل مطمئنی تعیین کرده‌اند می‌روند. آنها تمام فصل سرد زمستان را در این سوراخ می‌خوابند و در طول این مدت فقط از چربی ذخیره شده در بدن استفاده می‌کنند (خرس قطبی خواب زمستانی ندارد). به دلیل اینکه در موقع خواب زمستانی درجه حرارت بدن خرس‌ها به طور اساسی کاهش نمی‌یابد و اعمال حیاتی بدن به صورت عادی جریان دارد و حیوان به آسانی از خواب بیدار می‌شود. برخی از محققان این نوع خواب را خواب زمستانی واقعی (Hibernation) نمی‌دانند ولی عده‌ای دگیر به مواردی از قبیل کاهش شدید ضربان قلب استناد می‌کنند و آن را خواب واقعی می‌دانند.

 

ارزش اقتصادی: خرس‌ها حیوانات بسیار مفیدی هستند. آنها با از بین بردن حشرات و جوندگان مضر نقش مؤثری در کنترل آفات به عهده دارند. علاوه بر آن با خوردن میوه‌های وحشی و جنگلی و دفع و پخش کردن هسته‌های آنها که در اثر اسید موجود در دستگاه گوارش پوسته آنها نازک شده است. به تجدید حیات این درختان کمک می‌کنند. در برخی از مناطق بلوچستان که محل تردد خرس سیاه است تعداد زیادی درخت خرما در مناطق صعب‌العبور روییده‌اند.

در کشور چین به منظور استفاده از مواد صفراوی این حیوان که در درمان بیماری‌های کبدی و سنگ کیسه صفرا کاربرد دارد، متجاوز از ۱۰ هزار خرس را که کیسه صفرای آنها توسط لوله‌ای به بیرون وصل است در قفس نگهداری می‌کنند.

 

خرس‌ها در مواردی نیز به دام‌های اهلی نظیر گاو و گوسفند حمله می‌کنند. گاهی نیز به نخلستان‌ها، باغ‌ها و کندوهای عسل دستبرد می‌زنند. خرس‌ها حیوانات صلح‌طلبی هستند و از درگیری اجتناب می‌کنند. آنها به مجرد دیدن یا حس کردن بوی انسان فرار می‌کنند، ولی خرس‌های ماده بچه‌دار، خرس‌های زخمی، خرس‌هایی که جایی برای خواب زمستانی پیدا نکرده‌اند، و خرس‌هایی که از خواب زمستانی بیدار شده‌اند، گاهی مهاجم و بسیار خطرناک‌اند. در سال‌های اخیر به علت تخریب زیستگاه و کاهش مواد غذایی، گاهی اوقات خرس‌ها به اماکن مسکونی می‌آیند از آن جمله می‌توان به ورود یک خرس به دانشگاه آزاد تبریز و یک خرس به شهر دامغان در سال ۱۳۸۵ اشاره کرد که هر دو کشته شدند. مورد آدم دزدی و برخی از خصوصیات خرس‌ها داستان‌های زیادی نقل می‌شود که همگی غیرواقعی‌اند. در گذشته‌ای نه چندان دور نگهداری خرس‌ها به منظور اجرای برنامه‌های نمایشی در اکثر مناطق ایران رایج بوده است.

از خانواده خرس‌ها تاکنون دو گونه در ایران شناسایی شده‌ است.

 

خانواده راسو ها FAMILY MUSTELIDAE

اغلب اعضاء این خانواده دارای بدنی کشیده و استوانه‌ای شکل، ولی برخی از آنها مانند رودک کوتاه و خپل هستند، جثه‌ای کوچک (راسو با وزن ۲۵ گرم) تا متوسط (رودک با وزن ۳۴ کیلوگرم)، گوش‌ها کوتاه و گرد واغلب دم بلندی دارند. دست و پای آنها کوتاه است و در هر یک پنج انگشت دارند که به ناخن‌های بلند، خمیده و جمع نشدنی که برای کندن زمین مناسب است ختم می‌شوند. این حیوانات از نظر طرز زندگی و نوع زیستگاه تفاوت‌های زیادی با هم دارند. برخی مانند سمور به راحتی از درختان بالا می‌روند، رودک‌ها زندگی زیرزمینی دارند و برخی نیز مانند شنگ در آب به سر می‌برند. اغلب آنها به صورت انفرادی زندگی می‌کنند. بسیار پرتحرک و چابک هستند. اغلب افراد این خانواده یک جفت غده توسعه یافته تولید بو در ناحیه مخرج دارند که بوی تند تولید می‌کند و وسیله دفاعی حیوان به شمار می‌رود. آنهایی که بدن کشیده دارند چهار نعل راه می‌روند ولی آنهایی که جثه خپل دارنده راه رفتنشان مانند خرس‌ها است. افراد این خانواده برای نگاه کردن به اطراف معمولاً روی کفل‌ها می نشینند. اغلب از گوشت تازه تغذیه می‌کنند. معمولاً طعمه خود را توسط بو تشخیص می‌دهند ولی بینایی و شنوایی آنها نیز قوی است. در اکثر اعضاء این خانواده رشد سلول تخم با تأخیر انجام می‌شود. این تأخیر باعث می‌گردد تا حیواناتی که در تابستان و پاییز جفت‌گیری می‌کنند بتوانند بچه خود را در بهار که فصل فراوانی غذا است به دنیا بیاورند.

 

ارزش اقتصادی: افراد این خانواده حیوانات بسیار مفیدی هستند و در کنترل جوندگان، از بین بردن حیوانات پیر و مریض و ایجاد تعادل اکولوژیک نقش مهمی به عهده دارند. بعضی مانند سمور و شنگ پوست زیبا و با ارزشی دارند، از دم رودک جهت تهیه فرچه ریش تراشی استفاده می‌گردید. در برخی از کشورها به منظور تهیه پوست، سمورها را در سطح وسیعی پرورش می‌دهند. سمورها گاهی به لانه ماکیان دستبرد می‌زنند و خساراتی وارد می‌سازند که اکثر مردم آن را به حساب روباه و شغال می‌گذارند. شنگ‌ها هم گاهی اوقات وارد استخرهای پرورش ماهی شده و خسارات ناچیزی وارد می‌سازند.

از خانواده راسو تاکنون هشت گونه در ایران شناسایی شده است.

 

خانواده خدنگ‌ ها FAMILY HERPESTIDAE

افراد این خانواده جثه‌ای کوچک تا متوسط، پوزه‌ای دراز، گوش‌های کوچک، دم پرمو و دست و پایی کوتاه دارند. دست و پا پنج انگشت دارد که به ناخن‌های بلند و جمع نشدنی ختم می‌شوند. خدنگ‌ها حیواناتی بسیار فعال، سریع و چابک‌اند و با واکنش‌های سریع خود مارهای بزرگ و سمی را از پای در می‌آورند. برای گرفتن مار، موهای بدن را سیخ می‌کنند و پس از مدتی کلنجار رفتن در فرصت مناسب و با حرکتی سریع سر مار را به دهان می‌گیرند. از طرف دیگر بدن این حیوان نیز در مقابل سم مار مقاومت زیادی دارد و حدود هشت برابر مقاوم تر از خرگوش است. غذای مورد علاقه آنها تخم پرندگان است. برای شکستن تخم، آن را بین پاها قرار می‌دهد و به طرف دیوار یا سنگ پرتاب می‌کند. گاهی نیز آن را بلند می‌کند و به زمین می‌کوبد.

 

ارزش اقتصادی: خدنگ‌ها با از بین بردن جوندگان و دیگر حیوانات مضر در ایجاد تعادل طبیعی نقش مهمی به عهده دارند. بعضی از ساکنین استان‌های جنوبی کشور، خدنگ‌ها را جهت مبارزه با مار و عقرب و نیز به خاطر بازی جالب‌اش با تخم مرغ درمنازل خود نگه می‌دارند. این حیوانات گاهی به طیور اهلی و تخم‌مرغ‌ها حمله می‌کنند و خساراتی وارد می‌سازند.

از خانواده خدنگ تا کنون دو گونه در ایران شناسایی شده است.

 

خانواده کفتار ها FAMILY HYAENIDAE

افراد این خانواده شباهت زیادی به سگ‌سانان دارند، ولی نزدیکی آنها به خانواده خدنگ‌ها به مراتب بیشتر است. از آن جایی که از این خانواده‌، فقط یک گونه در ایران زندگی می‌کند، خصوصیات خانواده به همراه خصوصیات گونه ذکر خواهد شد.

 

ارزش اقتصادی: کفتارها لاشه خوارند. آنها با خوردن و از بین بردن لاشه حیوانات مرده، نقش مهمی در پاک سازی طبیعت و جلوگیری از انتشار آلودگی‌ها و بیماری‌ها به عهده دارند.

برخی از افراد ناآگاه بر این باورند که همراه داشتن آلت تناسلی کفتارماده باعث وفاداری مرد به همسرش می‌گردد (آلت تناسلی کفتار ماده شباهت به آلت تناسلی کفتار نر دارد به همین دلیل اکثر مردم همه کفتارها را نر تصور نموده و کفتار ماده را حیوانی کمیاب به شمار می‌آورند. در برخی از شهرستان‌ها عده‌ای فال‌بین قطعه‌ای از روده گوسفند را به جای آن به افراد ناآگاه می‌فروشند)

 

خانواده گربه‌ سانان FAMILY FELIDAE

گربه‌سانان شباهت زیادی به گربه اهلی دارند. جثه آنها کوچک (گربه شنی) یا بزرگ (ببر) است. افراد این خانواده سری کوچک، پوزه کوتاه، گوش‌های نسبتاً کوچک و چشم‌های درشتی دارند. گربه‌سانان در میان گوشت‌خواران کمترین تعداد دندان را دارند (۲۸ تا ۳۰ عدد) وضعیت دندان‌های گربه‌سانان به نحوی است که آنها را قادر می‌سازد طعمه را گرفته و متوقف کنند. سطح زبان گربه‌سانان از پرزهای شاخی پوشیده شده است. دست و پایی کوتاه دارند (به استثنای یوز که از نظر شکل بدن، حالت پنجه‌ها و بعضی از عادات شبیه سگ‌سانان است).

 

دست‌ها پنج انگشت (اولین انگشت در بالا قرار دارد) و پاها چهار انگشت دارندکه به ناخن‌های بلند و تیزی ختم می‌شوند. این ناخن‌ها که مهم‌ترین اسلحه گربه‌سانان است، قابل جمع شدن هستندو برای جلوگیری از کند شدن، درون غلافی قرار می‌گیرند. بنابراین در ردپای گربه‌سانان آثار ناخن‌ها مشاهده نمی‌شود (به استثنای یوز). پینه‌های نرم کف دست و پا که اطراف آنها را مو احاطه کرده است، قادرشان می‌ُازد تا با کمترین صدا به طعمه خود نزدیک شوند. سبیل‌ها و سایر موهای بلند صورت به عصب ارتباط دارند و برای لمس کردن اجسام و مسیریابی در شب نقش عمده‌ای به عهده دارند. سبیل‌ها قابلیت حرکت دارند، می‌توانند مانند چتر از هم باز شوند، در جلوی صورت قرار بگیرند یا به صورت بچسبند. در گربه‌سانانی که در مناطقی با پوشش متراکم زندگی می‌کنند سبیل‌ها رشد و توسعه زیادی یافته‌اند.

در بین خانواده گربه‌سانان فقط اعضاء جنس پانتر (Panthera) مانند: شیر، ببر، پلنگ و جگوار توانایی غریدن دارند. برخی از دانشمندان بر این عقیده‌اندکه عضروفی شدن بخشی از استخوان هیوئید (Hyoid) که در مجاورت حنجره قرار دارد باعث انعطاف بیشتر حنجره این دسته از گربه‌سانان و توانایی آنها در غرش گردیده است. در سایر گربه‌سانان از جمله یوز و گربه‌سانان کوچک که توانایی غریدن ندارند هیوئید استخوانی است.

 

اکثر گربه‌سانان شبگرد هستند. مردمک چشم که در بسیاری از گربه‌سانان کوچک، روزها به شکل خط عمودی است در تاریکی به صورت کاملاً گرد در می‌اید و سطح وسیعی از چشم را پر می کند وجود این مکانیزم و لایه پشت شبکیه باعث می‌شود که سلول‌های شبکیه ضعیف‌ترین نور را جذب کنند و قدرت بینایی این حیوانات را در شب افزایش دهند. بازتاب نور چراغ در چشمان گربه‌سانان در شب رنگ مشخصی بین زرد و سبز است. که از فواصل دور مشاهده می‌گردد. قدرت بینایی گربه‌سانان در شب حدود شش برابر انسان است. حس شنوایی گربه‌سانان نیز مانند بینایی آنها بسیار قوی است ولی حس بویایی متوسط است. به همین دلیل برخلاف سگ‌سانان کمتر توسط بو طعمه خود را تعقب می‌کنند. شکار معمولاً از طریق ماهرخ رفتن (دزدانه به طعمه نزدیک شدن) یا کمین کردن در مسیر جانوران، همراه با دویدن و پرش ناگهانی صورت می‌گیرد، موقعی که به گله‌ای از جانوران که قدرت فرار ندارند برخورد می‌کنند، تعداد زیادی از آنها را می‌کشند. گربه‌سانان پس از رسیدن به طعمه بلافاصله گلوی او را با دندان گرفته آن قدر فشار می‌دهند تا حیوان خفه شود.

 

گربه‌سانان به صورت انفرادی زندگی می‌کنند (به استثنای شیر). قلمرو خود را به وسیله ادرار، مدفوع و خراشیدن درختان مشخص می‌کنند. در فصل جفت‌گیری، نر و ماده در نار هم دیده می‌شوند. زمان جفت‌گیری چند دقیقه طول می‌کشد ولی برخلاف سگ‌سانان نر و ماده به هم قفل نمی‌شوند.

اکثر گونه‌های گربه‌سانان به خصوص گربه‌سانان بزرگ قادر به جفت‌گیری با هم و تولیدمثل هستند. در بعضی از باغ‌وحش‌ها، ببر نر با شیر ماده، شیر نر با ببر ماده و پلنگ نر با شیر ماده، گربه جنگلی با گربه اهلی جفت‌گیری و تولیدمثل کرده‌اند. ولی بچه‌های آنها معمولاً نازا هستند.

به علت کم شدن طعمه، شکار بی‌رویه، استفاده از طعمه مسموم و تخریب زیستگاه، نسل اکثر گربه‌سانان ایران در معرض تهدید و یا خطر انقراض قرار گرفته است.

 

ارزش اقتصادی: گربه‌سانان در کنترل جمعیت جوندگان، خرگوش ها، علف‌خواران و از بین بردن حیوانات پیر و مریض نقش عمده‌ای بر عهده دارند. در مناطقی که تعداد گربه‌سانان کاهش یافته است، جمعیت جانوران مضر، به خصوص خرگوس، پایکا و جوندگانی از قبیل موش، وُل و حتی تشی و گراز افزایش یافته است. پوست بعضی از گونه‌ها بسیار با ارزش و گران قیمت است و برخی دیگر نیز برای تروفه، شکار می‌شوند. بعضی از گربه‌سانان خساراتی به دامداران وارد می‌سازند که در مقایسه با منافع این حیوانات بسیار ناچیز است.

از خانواده گربه‌سانان تاکنون ۱۰ گونه در ایران شناسایی شده است (۲ گونه آن منقرض گردیده‌اند.)

 

خانواده فک‌ ها FAMILY PHOCIDAE

پستاندارانی آبزی هستند، در گذشته این خانواده را راسته جداگانه‌ای بنام PINNIPEDIA قرار می‌دادند. ولی در حال حاضر اکثر تاکسونومیست‌ها راسته مذکور را حذف و خانواده‌های آن را در راسته گوشت‌خواران جای داده‌اند. بدن این حیوانان برای زندگی در داخل آب تغییراتی یافته است. اکثر آنها مانند نهنگ‌ها دارای لایه ضخیمی از چربی در زیر پوست هستند. این لایه باعث تولید انرژی، سبکی وزن برای شنا و عایق نمودن بدن می‌گردد. گردن آنها کلفت بدن حیوان را در مقابل تیزی صخره‌ها و یخ‌ها حفظ می‌کند. در موقع شیرجه رفتن به زیر آب که تنفس متوقف می‌شود ضربان قلب کاهش می‌یابد. به طوری که در فُک‌های بالغ تعداد ضربان قلب از ۵۵ تا ۱۲۰ با ردر دقیقه به ۴ تا ۱۵ بار در دقیقه می‌رسد. علاوه بر این در زیر آب رگ‌های خونی سطح بدن منقبض می‌شوند ولی جریان خون برای قلب و مغز حالت عادی دارد. در این شرایط میزان مصرف اکسیژن به یک سوم کاهش می‌یابد. اعضاء این خانواده تحمل زیادی نیز در مقابل افزایش اسید لاکتیک و گاز کربنیک خون دارند. ولی پس از ۵ تا ۱۰ دقیقه ماندن در سطح آب ضربان قلب و ترکیبات خون به حالت عادی برمی‌گردد. چنین کارآمدی در استفاده از اکسیژن، برخی از فک ها را قادر ساخته تا بیشتر از ۷۰ دقیقه در زیر آب باقی بمانند و تا عمق ۹۰۰ متری در آب فرو روند. خانواده فک‌ها در ایران، یک گونه دارد.

 

ارزش اقتصادی: با خوردن آبزیان ضعیف و مریض، و ایجاد تعادل در جمعیت آنها، در اکوسیستم دریای خزر نقش مؤثری به عهده دارد. همه ساله تعداد زیادی از بچه‌های فک برای استفاده از پوست با ارزش آنها شکار می‌شوند علاوه بر آن از گوشت و چربی فک نیز استفاده می‌شود.

1 نظر
  1. انیس طجری مهندس کشارزی می‌گوید

    باسلام وتشکر فراان خواستم بگم اگر امکان داره محل دقیق زندگی فکها را در دریای خزر بیان کنیدتا در ازمون ارشد محیط زیست کاربرد داشته باشد

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.