دریاچه نمک حوض سلطان

 

نام انگلیسی :  hoz-e soltan salt lake   

نام فارسی :  دریاچه نمک حوض سلطان

 

موقعیت جغرافیایی

حوض سلطان در موقعیت جغرافیایی N3459 E5056 در استان قم واقع است. دریاچه نمک حوض سلطان در 40 کیلومتری شمال شهرستان قم و 85 کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران قم قرار دارد .این دریاچه که به دریاچه ساوه قم ودریاچه شاهی هم معروف است به مساحت تقریبی 240 کیلومتر مربع درشمال شرق شهرستان قم واقع شده است ورشته کوههای البرز درشمال ان قرار دارد وسعت وشکل دریاچه متناسب باورود آب ومیزان بارندگی آن درفصول مختلف سال متفاوت است . درمواقع بارندگی وذوب برف های ارتفاعات اطراف چون برمیزان آب ورودی افزوده می شود ، وسعت آن زیاد ودرغیرازاین ایام وسعت آن کاهش می یابد . بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته درنوسان است.

 

 

این تالاب به نام‌هاى دیگری مانند دریاچه قم، دریاچه ساوه، دریاچه شاهى و دریاچه حوض سلطان معروف است، ارتفاع آن از سطح دریا 710 متر است و با بارندگى 100 تا 120 میلیمتر در سال این منطقه در حوزه نواحى کم‌باران قرار گرفته و دارای چهار بخش کفه نمکی(بخش اصلی تالاب)، حاشیه باتلاقی، محدوده اکولوژیک و دشتی است. این منطقه از نظر زیست‌شناسى، بوم شناسى، دیرینه‌شناسى، هوا، اقلیم، اشتغال‌زایى و تفرجگاهى قابل تأمل و تحقیق ژرف بوده و به عنوان یکى از چشم‌اندازهاى توسعه استان قم مطرح است.  خاک منطقه از نظر شورى، دوایر متحدالمرکزى در محدوده مرکز دریاچه تشکیل می‏دهد که میزان شورى از مرکز به طرف بیرون به تدریج کاهش پیدا کرده و نوع گیاهان منطقه از نظر خواص دارویى، مواد مؤثر و سایر کاربردها حائز اهمیت است. با توجه به اهمیت حفاظت و حیات تالاب حوض سلطان از تعرض سودجویان و ناآگاهان محیط زیست و ترمیم خسارات وارد شده به پوشش گیاهى، این منطقه در سال 88 به مدت پنج سال به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شد.درموقع پرآبی سطح دریاچه گسترش می یابد وآب آن اراضی پست وشوره زار باتلاقی پیرامون را می پوشاند ودریاچه بزرگی به طول 18 وعرض 16 کیلومتر تشکیل می دهد که به نام دریاچه حوض سلطان یا کویرنمک مشهور است. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می شوند که عموما" از اراضی شوره زار ونمکی اطراف عبور می کنند.

 

دریاچه حوض‎ سلطان  فروافتادگی نامتقارنی با 330 کیلومترمربع وسعت، در 35 کیلومتری شمال قم و در شمال باختری دریاچه نمک است. این دریاچه شامل دو چاله جدا از هم یکی به نام «حوض‎سلطان» و دیگری به نام «حوض‎مره» است که با آبراهه باریکی به هم وصل می‎شوند. حوضه باختری (حوض‎سلطان) دارای بلندی 806 متر از سطح دریا است که به طور معمول از روان‎آب‎های سطحی تغذیه می‎شود. حوضه خاوری (حوض‎مره)، افزون بر روان‎آب‎ها، از رودهایی مانند رودشور و قره‎چای نیز بهره می‎گیرد. مطالعات مستوفی نشان می‎دهد که آب‎ ابتدا وارد حوض‎مره شده و پس از پر شدن آن، از مسیل دو حوض گذشته وارد حوض‎سلطان می‎شود و هنگامی که آب در حوض‎سلطان چند متر بالاتر آمد، به طرف حوض‎مره بازمی‎گردد و سرریز این دو حوض، به دریاچه نمک تخلیه می‎شود.

 

مشاهدات صحرایی کرینسلی، نشان می‎دهد که از مرکز دریاچه به خارج دو پهنه جداگانه قابل شناسایی است. یکی مرکز دریاچه که حدود 24 درصد از مساحت آن را زیر پوشش دارد و با پوسته نمکی پوشیده شده است. دوم، زون مرطوب که 76 درصد بقیه را تشکیل می‎دهد که به زون گیاهان ریشه‎ بلند به پهنای 20 متر می‎رسد. پوسته نمکی با 5 سانتیمتر ضخامت، شامل نوارهای هم‎مرکز سفید و خاکستری است و در زیر آن سیلت‎های رسی و خاکستری رنگ مرطوب قرار دارد. این زون (پوسته نمکی) به طور فصلی با آب پوشیده می‎شود، ولی مناطق مرکزی آن ممکن است در تمام سال، آب‎دار باشد. مطالعات انجام شده در زون مرطوب نشان داده که میزان رس موجود در نمونه‎ها، 35 تا 45 درصد است که 10 تا 90 درصد کانی‎ها، کائولینیت ‎است. در پشته‎های شن و ماسه‎ای زون گیاهان با ریشه بلند، چند خط داغ آب وجود دارد که به سمت سراشیبی تا ارتفاع 826 متر ادامه دارد. اختلاف ارتفاع بین پست‎ترین و بلندترین خط داغ آب 20 متر است. پیشروی وسیع مخروط‎افکنه‎ها در پهنای زون مرطوب و روی پوسته نمکی نشانگر آن است که روان‎آب سطحی بیش از گذشته است و تغییر آب و هوایی به سوی دوره مرطوب‎تر از گذشته، پیش می‎رود.
مطالعات معتمد و همکاران نشان داده است که رسوبات حوض‎سلطان بیشتر از نوع گچ و نمک، مارن و رس است. بررسی‎های لرزه‎نگاری و حفاری نیز نشان داده که نمک تا عمق 46 متر وجود دارد. این نمک، به صورت 5 لایه جدا از هم با ضخامت کل تا 20 متر است که با رس‎های قهوه‎ای تا خاکستری از یکدیگر جدا می‎شوند.

 

راههای ورود به منطقه : در 35 کیلومتری مسیر قم-تهران جاده خاکی وجود دارد که به دریاچه میرسد . درون دریاچه نیز جاده خاکریزی هست که برای جلوگیری از فرو رفتن خودروها در باتلاق و بهره برداری از نمک دریاچه مورد استفاده قرار می گیرد .

 

حیات وحش

هوبره، انواع کبوتر و… و پرندگان مهاجر نظیر غاز خاکستری، آنقوت، لک لک، انواع عقاب و غیره را می توان در زمره این پرندگان جای داد. در منطقه پستاندارانی نیز از قبیل خرگوش، موش صحرایی، روباه و گاهی آهو دیده می شوند.

در میان خزندگان منطقه حضور مارها و سوسمارها که در کنترل بیولوژیک آفات نقش دارند، بارز است. انواع عنکبوت، رتیل، موریانه و مورچه های کمیاب در اطراف دریاچه گسترده هستند.

مطالعات انجام شده، حضور پر تعداد و متنوع انواع باکتریهای نمک دوست را در خاکهای منطقه نشان می دهند که برخی از انواع موجود بنابر شواهد اولیه منحصر به فرد بوده و خصوصیات ژنتیکی و فیزیولوژیکی ویژه انتظار حضور آنزیمها، آنتی بیوتیکها و فرآورده های ارزشمند میکروبی در آنها وجود دارد.

وجود انواع دیاتومها (جلبکهای تک سلولی) به عنوان اولین تولید کنندگان غذا در اکوسیستمهای آبی در آبهای شور منطقه قابل تامل است. این گونه جلبکها در صورت تولید انبوه می تواند در تعلیف دام مورد استفاده قرار گیرد.

 

پوشش گیاهی

رژیم آبی این تالاب فصلی و فوق شور بوده و زمستان فصل پرآبی حوض السلطان است بنابراین کفه نمکی این تالاب در فصل پرآبی زیر آب است و حاشیه یا کمربند باتلاقی آن پوشش گیاهی دارد که بیشتر در اضلاع شمالی و شمال غربی این تالاب مشاهده می‌شود و پرنده‌های مهاجر نادر در این تالاب وجود دارد که در حاشیه تالاب زندگی می‌کنند. بر اساس مطالعه انجام شده بالغ بر 240 گونه با ارزش ریز موجودات هوازی مانند جلبک‌ها، باکتری‌ها و قارچ‌ها در تالاب وجود دارد که می‌توانند با توجه به مخزن ژنی خود شرایط فوق شور را تحمل کنند. در این منطقه بیش از 40 گونه گیاهی از جمله درمنه بیابانی، اشنان، تاغ زرد و سیاه، سودا و اسفناج وجود دارد.

 

معادن دریاچه

تاکنون به شیوه های سنتی ، تنها از نمک طعات موجود در این عرصه بسیار گسترده جهت مصارف صنعتی ، مورد استفاده قرار گرفته است. این در حالی است که به استناد تحقیقات انجام گرفته در خصوص ترکیبات تشکیل دهنده نمکهای دریاچه ، موادی از قبیل سدیم کلرید، سدیم سولفات، منیزیم کلرید و منیزیم سولفات از جمله بارزترین و مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده این منبع عظیم خدادادی به شمار می آید.

منیزیم از نظر فراوانی هشتمین عنصر در قشر خارجی زمین به شمار می آید و اغلب این فلز ، بصورت ترکیبهای محلول در آب دریاها و یا بصورت سنگ معدن منیزیم کلرید ، در طبیعت یافت می شود . میزان منیزیم استحصالی از آب دریا تنها 2/0 تا 3/0 درصد می باشد. نتایج حاصل از تحقیقات انجام گرفته پیرامون ترکیبات منیزیم دریاچه نمک ، میز ان منیزیم استحصالی را ۳۵ تا ۵۰ برابر منیزیم آب دریا ( یعنی ۱۰ تا 7/14 درصد ) نشان می دهد.

بنابراین شورابه های دریاچه نمک یکی ازغنی ترین معادن و منابع عظیم تولید منیزیم به شمار می آید. علاوه بر این مزیت استحصالی منیزیم دریاچه نمک از لحاظ اقتصادی حتی قابل مقایسه با منیزیم حاصل از آب دریا نمی باشد و از هر ۱۰۰ کیلوگرم نمک، ۱۰ تا ۱۴ کیلوگرم منیزیم بدست می آید.

1 نظر
  1. هموطن می‌گوید

    توجه توجه
    حوض سلطان نروید
    دوستان گرامی لطفا به نصیحت این حقیر توجه کنید.
    در زیرگذرهای منتحی به دریاچه هیچ تابلوی هشداری وجود ندارد و اگر به سمت دریاچه حرکت کنید در گل فرو خواهید رفت و با مبالغ سنگین توسط لاشخور های محل به شما کمک میشود که در کمترین حالت شما به غیر از صدمه هایی که به خودرو وارد میشود ۵۰۰ تا ۱ میلیون سرکیسه خواهید شد.
    گفتن از ما

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.