|
نام انگلیسی : uromyah lake نام فارسی : دریاچه ارومیه
|
 |
دریاچهء ارومیه در قسمت غربی فلات ایران،بین عرض جغرافیایی 9 و 37 تا 12 و 38 شمالی و طول جغرافیایی 6 و 45 تا 54 و 45 شرقی قرار دارد7و ارتفاع آن از سطح دریاهای آزاد برابر 1274 متر است.8این دریاچه شبیه گودالی تقریبا مستطیل شکل است که از شمال به جنوب کشیده شده و آ ذربایجان را به دو قسمت غربی و شرقی تقسیم کرده است.وسعت این دریاچه حدود 4600 کیلومتر مربع است که از این نظر بزرگترین دریاچهء داخلی ایران به شمار میرود9که از شمال به حوضهء ارس،از جنوب به کوههای کردستان، از غرب به کوههای مرزی ایران و ترکیه و از شرق به کوههای سهند و سبلان منتهی میشود.10
طول تقریبی دریاچهء ارومیه در حدود 135 تا 150 کیلومتر و عرض آن برابر 15 تا 50 کیلومتر است.این دریاچه با دارا بودن 220 تا 280 گرم در لیتر از نمکهای گوناگون به صورت محلول،در ردیف یکی از مهمترین دریاچههای فوق اشباع( Hypers.lins )از نمک محسوب میشود.11مقدار املاح موجود در آن،هنگام کمآبی 155 گرم در لیتر و هنگام پرآبی 3/111 گرم در لیتر است که قسمت اعظم این املاح را کلرورها،برمور،یدور،سدیم،منیزیم و سولفات دوفر تشکیل میدهد.12مطالعات انجام شده در سال 1379 نشان میدهد،دورهء کمآبی که از اواخر سال 1374 آغاز شده است و تاکنون ادامه دارد،تأثیر مهمی در افزایش غلظت عناصر فوق داشته است.13 با توجه به شوری بالای آب این دریاچه هیچ موجود زندهای به جز حیوانات سختپوست(خرچنگ)در آن یافت نمیشود.در قعر دریاچه،رستنیهایی از نوع جلبکهای کبود( Cyanofyces )دیده میشوند.همچنین نوع دیگری از این جلبکها به نام intes tinalis) (antromrfa روی سنگهای دریاچه و بین گل و لای میرویند که به علت وزش بادهای شدید از جا کنده میشوند،در سطح آب شناور میمانند و غذایی برای پرندگان دریاچه محسوب میشوند.14
گنجایش دریاچهء ارومیه حدود 12 میلیارد مترمکعب برآورد شده و عمق متوسط آن 4 متر است.عمق دریاچه در قسمت شمالی بین 5 تا 6 متر و در قسمت جنوبی و جنوب غربی به 14 تا 17 متر میرسد.15 تغییر سطح آب دریاچه در ایام سال کاملا محسوس است.در فصل تابستان،آب دریاچه حدود یک متر پائین میرود،بهطوری که از مساحت دریاچه،حدود 150 کیلومتر مربع آن خشک میشود و در سواحل دریاچه،زمینهای باتلاقی شکل میگیرد.16
از نظر مورفولوژی،وسط دریاچه مجمعالجزایری با قریب به پنجاه جزیره و در قسمت شمالی آن جزیرهء بزرگتری به نام«شاهداغی»واقع شده است.بهطور کلی،این دریاچه 102 جزیره و صخرهء سنگی دارد که همهء آنها به غیر از جزیرهء اسلامی،غیرمسکونی هستند.بزرگترین این جزیرهها جزیرهء قویون داغی(کبودان)است که در سه کیلومتری رحمانلو قرار دارد.17این دریاچه به علت قابل کشتیرانی بودن بنادری دارد که مهمترین آنها شرفخانه و گلمانخانه هستند و در زمینهء حمل و نقل مسافر و بار و انبارداری فعالیت میکنند.
جاذبه ها و قابلیت های گردشگری
قابلیتهای گردشگری دریاچهء ارومیه را میتوان برپایهء این موارد مورد بررسی قرار داد.آنچه بیش از همه میتواند مورد توجه گردشگران قرار گیرد،ژئومورفولوژی و همچنین پوشش گیاهی و حیات وحش دریاچه است.
جزیره ها
در این دریاچه مجموعا 102 جزیره و صخرهء سنگی وجود دارد. مساحت کل این جزیرهها 33486 هکتار و مساحت جزیرهها بزرگ و معروف آن از جمله قویون داغی(کبودان)،اشک داغی،اسپیر،آرزو یکی از جزایر آهکی واقع در شرق دریاچه ارومیه(مشت عثمان) و شاهی(اسلامی)روی هم رفته به 32640 هکتار میرسد که در این بین،جزیرهء کبودان بزرگترین آنها و تنها جزیرهء این دریاچه است که در طول سال آب شیرین دارد.علاوه بر این جزیرهها که در میان وسعتی از آب شور دریاچه،در اثر بارش بارانهای بهاری و پائیزی و وجود خاک حاصلخیز،حیات گیاهی و جانوری متنوعی دارند و چهره و چشمانداز کمنظیری را به وجود آوردهاند.18
صخرههای آهکی بیرون آمده از آب دریاچه نیز منظرهء بسیار بدیع و زیبایی را خلق کردهاند که هر بینندهای را مسحور میسازند.در این مورد میتوان به جزیرهء«مشتعثمان»اشاره کرد که از دور به شکل مشتی بسته است.19
دره ها
درههای موجود در جزایر بزرگ دریاچهء ارومیه به عنوان زیستگاههای اصلی حیاتوحش،پرندگان و پستانداران،از دیگر جاذبههای گردشگری دریاچه هستند.این درهها عبارتند از:
الف)در جزیرهء کبودان،درههای رزرا،قوچ درهسری و(درهء قوچ)، حسنآقا درهسی(درهء حسنآقا)،جندرهسی(درهء جن)،گوله درهسی، شکارگاه،قرهداغ بزرگ و قرهداغ کوچک که به دلیل وجود چشمههای آب شیرین،پوشش گیاهی نسبتا خوب،سنگ آبها،دوری از محل ساختمانها و مسیر حرکت شناورها،بهترین زیستگاههای قوچ و میش ارمنی،پلنگ و انواع پرندگان بومی و مهاجر هستند.20
ب)در جزیرهء اشک،درههای زرشکدره،کت درهسی، داغداغان،شور درهلار(درههای شور)بایگوش درهسی(درهء جغد)و درهء امیرخان که به علت دارا بودن پوشش گیاهی بسیار خوب و سنگ آبهای عمیق،مهمترین زیستگاه گوزن زرد ایرانی هستند.
ج)در دامنههای شمالی و جنوبی جزیرهء اسپیر،درههای سرسبز، اسکله و کت درهسی با انبوه درختان و درختچهها،منبع ذخیرهء آب 50 مترمکعبی و ده منبع آب چشمهء طبیعی که زیستگاه اصلی گوزنهای مهاجر هستند.
پوشش گیاهی
پوشش گیاهی و فرمهای حیاتی مهم جزیرهها که حیات جانوری پارک ملی دریاچهء ارومیه وابسته به آنهاست،به چهار گروه متفاوت تقسیم میشوند که عبارتند از:سوزنی برگان شامل سرو کوهی یا ارس؛ درختان و درختچههای پهنبرگ خزانکننده از قبیل بنه یا پستهء وحشی و داغداغان؛گراسها،گونههای علفی و شیرابهدار؛گونههای خشبی و چوبی که مجموعهء آنها در 149 جنس و 55 تیره شناسایی شده است.
بهطور کلی،از نظر فیزیولوژی جامع گیاهی،جزایر استپی و شامل گیاهان یکساله مانند خانوادهء گندمیان و گیاهان پایا مثل بنه و انواع درختچهها هستند.گونههای غالب رویشهای پارک یوشان، از خانوادهء مرکبات هستند.21
حیات وحش
یکی دیگر از قابلیتهای گردشگری دریاچه،به حیاتوحش آن شامل انواع پستانداران،پرندگان و خزندگان مربوط است«که در این بین بدون شک پرندگان بارزترین و باارزشترین نشانههای حیات در دریاچهء ارومیه هستند».22تاکنون 186 گونه متعلق به 22 خانواده از پرندگان بومی و مهاجر در پارک ملی دریاچهء ارومیه شناسایی شده است.23دریاچهء ارومیه با وسعت زیاد،جزایر متعدد،سواحل کمعمق و از همه مهمتر،امنیت و آرامشی که به میهمانان خوش پرواز ارزانی میدارد،یکی از مهمترین زیستگاههای پرندگان مهاجر است و از نظر تنوع و زیبایی،در سطح قارهء آسیا بینظیر است.در فصلهای بهار و تابستان،دریاچهء ارومیه به بزرگترین منطقهء زادوولد برخی از پرندگان تبدیل میشود که مهمترین آنها عبارتند از:
فلامینگو(مرغ آتشی):این پرندگان هر ساله از فروردینماه قسمتهای جنوبی ایران و خلیجفارس را ترک و در دستههای 35 تا 65 هزارتایی،در جزایر دریاچهء ارومیه زادوولد میکنند.
پلیکان سفید(مرغ سقا):تعداد این پرندگان در فصول تخمگذاری بالغ بر 16 هزار است که در جزایر دوقوزلار(جزایر سهگانه)در جنوب دریاچه،تخمگذاری و جوجههای خود را با صید ماهیهای رودخانههای آب شیرین مجاور تغذیه میکنند.
تصویر صفحه مراجعه شود) تنجه یا مرغ باد کوبهای:که هر سال حدود 5 تا 10 هزار جفت از آنها در منطقه به زاد و ولد میپردازند.علاوه بر پرندگان فوق که کلونی و اجتماع آنها در آسیا بینظیر است،پرندگان دیگری مانند:کاکایی نقرهای،کاکایی صورتی،آنقوت و کفجه نوک تیز،دستههای چندهزارتایی،در جزایر مختلف تولید مثل میکنند.
جالب این است که چهرهء دریاچهء ارومیه فصلهای پائیز و زمستان به کلی دگرگون میشود.پهنهء آبهای لاجوردی که در بهار و تابستان شاهد جنب و جوش حاصل از لانهسازی و جوجهآوری هزاران هزار لانهسازی لک لک سفید در جزایر دریاچهء ارومیه
تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر صفحه مراجعه شود) پرندهء رنگین پر و فعال بوده است،سکون و آرامشی دلپذیر به خود میگیرد.فلامینگوها،پلیکانها،کاکاییها و حتی بسیاری از تنجهها و آنقوتها به سوی نقاط جنوبی و گرمسیر پر میکشند.ولی این آرامش ظاهری و کوتاه چندان دوامی ندارد و تقریبا بلافاصله پس از مهاجرت پرندگان تخمگ ذار از دریاچه،گروههای پرندگان آبزی مهاجری که دوران جوجهدار شدن خود را در سرزمینهای سردسیر شمالی سپری کردهاند.از راه میرسند تا زمستان را در دریاچهء ارومیه به سر ببرند.به این ترتیب،دریاچه در فصلهای گوناگون،به عنوان زیستگاه و محل تغذیه مورد استفادهء پرندگان قرار میگیرد.
علاوه بر سطح دریاچه و جزایر آن،در حاشیهها و به خصوص حاشیههای جنوبی،نیزارها و تالابهای آب شیرین فراوان و متعددی وجود دارند که آب آنها از چشمه و یا رودخانههای موجود تأمین میشود.همین تالابها هستند که میزبان گروه دیگری از پرندگان نظیر:غاز خاکستری،کله سبز،نوک پهن،اردک سرحنایی،اردک سرفید هستند و در این همزیستی بزرگ و پیچیدهء طبیعت،مهمانانی دیگر به حساب میآیند.24در نهایت،همهء این شرایط و امکانات باعث جذب گروههای متنوعی از پرندگان در جزایر میشود که ارزش پارک را در دنیا به عنوان نمونهای برجسته از میراث طبیعی تثبیت میکنند.
پستانداران:پستانداران مهم پارک ملی ارومیه منحصر به یک راسته از زوج سمن از دو خانوادهء گاوسانان و گوزنها یعنی گوسفند وحشی نژاد ارمنی و گوزن زرد ایرانی هستند،گوزن زرد خالدار به نام علمی "dama mespotamica" یکی از نادرترین گوزنهای جهان است.
خزندگان:در جزایر دریاچهء ارومیه،خزندگان متفاوتی از جمله آفتابپرست،مارمولک،انواع مارهای سمی و نیمه سمی از جمله افعی و مار آتشین یافت میشوند.اما در این بین،جزیرهء اشک از نظر تنوع گونه و کثرت آنها بیشترین تعداد را دارد.همچنین،خزندگان جزایر همرنگی فوقالعادهای با محیط دارند و گاهی حتی از فاصلهء دو متری هم قابل تشخیص نیستند.25
سواحل دریاچه
از دیگر جاذبههای گردشگری دریاچهء ارومیه،سواحل زیبای آن هستند که در محل تلاقی دو محیط متفاوت طبیعی(خشک و دریا) همراه با هوای لطیف و نسیم دریا و آفتاب درخشان و آب کبود و بنفش پهناور،منظرهء خوش رنگ دیدهنوازی را به آن میدهند.همچنین لجن مخصوص سواحل دریاچه،از نظر لجن درمانی حائز اهمیت فراوان است.«به خاطر گرمای موضعی ثابت و تهثیر رادیو اکتیوتیه و گوگرد موجود در آن،جریان خون در عروق و رگهای بسیار ریز تحت جلدی و مفاصل دردناک بیماران رماتیسمی تسریع میشود و کمک مؤثری به بهبود آنها میکند.»26
تصویر صفحه مراجعه شود) تصویری از تالابهای اطراف دریاچه
گونهشناسی گردشگری دریاچه:گونهشناسی گردشگری میتواند از یک سو در زمینهء عرضهء محصول گردشگری در چارچوب ایجاد تقاضا و بازاریابی مفید واقع شود و از دیگر سو،راهبردهایی را در زمینهء فراهم آوردن تسهیلات و خدمات مورد نیاز فعالیتهای گونههای گوناگون گردشگری به دست دهد.با توجه به آنچه از قابلیتهای گردشگری دریاچهء ارومیه بیان شده،میتوان زمینههای جذب گونههای گردشگری را بازشناخت و بر این مبنا،گونههای گردشگری دریاچهء ارومیه را به صورت زیر مورد بررسی قرار داد:
گردشگری دریایی:اینگونه از گردشگری،با توجه به وابستههای تعریفی خود که شامل جنبههای فیزیکی از لحاظ تلاقی خشک و آب به عنوان نواحی ساحلی و همچنین جنبههای بیولوژیکی همچون شوری و جزر و مد است،اینگونه تعریف میشود.«گردشگری دریایی شامل فعالیتهایی است که مستلزم مسافرت از یک محل اقامت،و تمرکز روی محیط دریایی است».27دریاچهء ارومیه را نمیتوان دارای تمامی وابستههای تعریفی گردشگری دریایی دانست، ولی،با کمی اغماض قابلیتهای این دریاچه نمیتواند دربر گیرندهء اینگونه از گردشگری باشند.
وجود سواحل گسترده و مناظر زیبای حاصل از چشم انداز دریاچهء ارومیه،با قابلیتهای انجام فعالیتهای تفریحی همچون قایقرانی، شنا و نظیر اینها،همراه با لطافت آب و هوایی آن به خصوص در فصلهای گردشگری دریایی(تابستان)،این امکان را مهیا کرده است که در مقیاس وسیع بتوان،جلوههایی از محصول گردشگری دریایی را برای تقاضای فزایندهء داخلی به خصوص قشر جوان جامعه،عرضه کرد.هرچند نباید از نظر دورداشت که گردشگری دریایی در ابعاد گوناگون برپایهء گردشگری طبیعی و با انگیزههای تفریحی شکل گرفته و خود به دو عامل ابزارها و وسایل لازم همراه با ضریب امینی مورد نیاز وابسته است.28در ین میان،برآورد تقاضا برای گردشگری و تفریحات مربوطه در دریاچهء ارومیه با دو سطح رابطه دارد:یکی مکانهای عمومی با تفریحات وابسته به دریاچه و دیگری،تنوع فعالیتهای تفریحی که میتواند بهطور عمومی مورد استفاده قرار گیرد.29
گردشگری سلامتی یا درمانی:به اینگونه گردشگری افراد و گروههایی علاقه دارند که برای استفاده از تغییر آب و هوا(با هدف پزشکی درمانی)،استفاده از آبهای معدنی،گذران دوران نقاهت، معالجه و نظیر اینها،مسافرت میکنند.30بهطور کلی،گردشگری در مفهوم سلامتی معنی وسیعی را دربرمیگیرد.انسان برای بهبود و به دست آوردن شفا،از دورههای نخستین به منابع هیدرومینرال( Hydrominral )و هیدروترمال( Hydrotermal )موجود در طبیعت و یا داخل غارها توجه زیادی کرده است.31دریاچهء ارومیه نیز با توجه به ویژگیهای لجن درمانی در آن،میتواند جاذب اینگونه از گردشگری باشد.وجود املاح و مواد معدنی در لجنهای سواحل دریاچهء ارومیه،قابلیت درمانی بالایی را پدید آورده است.همانگونه که قبلا ذکر شد،این لجنها با خاصیت درمانی خود میتوانند برای بهبود بیماریهایی همچون روماتیسم مفید واقع شوند.این خود ایجاب میکند که با شناسایی مکان مدنظر برای جذب گردشگری سلامتی، زمینههای لازم فراهم آید.
اکتوریسم(طبیعتگردی):گردشگری در طبیعت یا اکوتوریسم در برگیرندهء تمام مسافرتهایی است که به منظور لذت از طبیعت انجام میگیرند و در آن،حفاظت از محیطزیست و پایداری جاذبههای طبیعی،اهمیت بسیار دارد.همچنین افزایش درآمد و اشتغال یا بهطور کلی سطح رفاهی جامعهء محلی نیز مدنظر است.32جریانهای اکتوریستی میتواند شامل گردشگرانی باشد که:
1.طبیعتگردانی پروپاقرص هستند.بیشتر آن محقق و دانشمندند.
2.برای دیدن مناطق حفاظت شده سفر میکنند. 3.خواهان سفری جالب و جذاب به مناطقی طبیعی،همراه با دیگر فعالیتهای مدنظر هستند.
4.بهطور اتفاقی،در قسمتی از یک مسافرت وسیعتر،دیدن جاذبههای طبیعی را تجربه میکنند.33
اکوتوریسم امروزه در سطح جهان مطرح است و بنابر پیشبینیهای سازمان جهانی گردشگری،در دهههای اول قرن بیست و یکم رشد 20 تا 30 درصد خواهد شد.34
اینگونه از گردشگری برپایهء قابلیتهای دریاچهء ارومیه، به خصوص در زمینهء پوشش گیاهی و حیاتوحش و دارا بودن مناطق حفاظت شدهء متعدد،یکی از مهمترین گونههای گردشگری است. که با توجه به سهم عمدهء اکوتوریسم در گردشگری پایدار و با در نظر گرفتن سطح رفاه ساکنان محلی و تواناییهای اینگونه از گردشگری در جذب گردشگران خارجی از کشورهای پیشرفته ضروری است که در این منطقه به تقویت عرضهء محصول اکتوریستمی توجه بیشتری شود.اکتوریسم در دریاچهء ارومیه میتواند برای مردم محلی و کارکنان صنعت گردشگری،به منظور بهرهوری و همچنین ایجاد تجربهء سطح بالا برای گردشگران فرصتهای بسیاری را فراهم آورد.35
گردشگری روستایی:اینگونه از گردشگری در چارچوب گردشگری پایدار،به عنوان بهرهوری از جاذبههای طبیعی و انسانی روستا در جهت پویایی اقتصاد روستایی مطرح است.گردشگری روستایی شامل تمامی فعالیتهایی است که در محیط روستا و پیرامونش،با توجه به روابط متقابل انسان و محیط و سطوح فناوری و فرهنگ،برپایهء جاذبههای روستایی صورت میگیرد.با توجه به آنکه در اکثر نواحی ساحلی دریاچهء ارومیه،روستاهایی وجود دارند، اینگونه گردشگری میتواند در بهرهوری اقتصادی از منابع طبیعی، به منظور افزایش سطح درآمد و ایجاد اشتغال برای ما زاد نیروی کار، مفید واقع شود.همچنین،به دست آوردن نمک از آب دریاچه به عنوان یک منبع درآمد و نیز انتقال دام و کوچ به جزایر درون دریاچه برای چرا36،میتواند به عنوان جاذبه مدنظر قرار گیرد.
بهطور کلی،وجود آداب و فرهنگ سنتی همراه با جاذبههای طبیعی میتواند،آنهایی را که مایلند از این هستهء نژادی سنت درستی درکی داشته باشند،به خود جلب کند.در این میان،گردشگری روستایی در دریاچهء ارومیه میتواند در برگیرندهء کلیتی از تمامی فعالیتهای گردشگری باشد که در یک سیستم گردشگری، بازخوردهای مثبتی را در این منطقه شکل میدهند.اینگونه از گردشگری میتواند:رشد اقتصادی،ایجاد تنوع و ثبات در اشتغال و حفظ مشاغل دیگر،تجارت و صنایع،فرصتهایی برای رشد درآمد تصویر صفحه مراجعه شود) به صورت فعالیتهای چندگانه،ایجاد بازارهای جدید برای محصولات کشاورزی و گسترش میانی اقتصاد منطقهای را سبب شود.37
راهبردهای توسعه
در راستای گونهشناسی گردشگری در دریاچهء ارومیه لازم است که راهبردهای توسعه برای دستیابی صنعت گردشگری به هدفهای موردنظرش در این منطقه،ترسیم شود.در این بین،در تظر گرفتن تمامی ابعاد صنعت گردشگری،عرضه و تقاضای محصول،آثار اجتماعی-فرهنگی،پایداری منابع و افزایش سطوح توسعهء همه جانبه میتواند مفید واقع شود.در وهلهء اول،در زمینههای عرضه و تقاضا، راهبردهای توسعه باید برپایهء افزایش خدمات و تسهیلات گردشگری و بالا بردن ضریب اطمینان و کارایی فعالیتهای جنبی مدنظر گونههای متفاوت گردشگری و بهطور کلی،افزایش کیفیت محصول گردشگری،قرار گیرد و باید کوشید،ظرفیتپذیری گردشگری در این منطقه همراه با امکانات مورد نیاز افزایش یابد.
برپایهء آمار موجود،کل ظرفیت امکانات اقامتی و سکونتگاهی گردشگری در منطقهء موردنظر،تنها در حدود 148 تا 212 تخت است،درحالیکه تعداد بازدیدکنندگان در فصل تابستان،یعنی فصل گردشگری این منطقه،در هر ماه برابر 50 هزار گردشگری داخلی است.38این رقم،در کنار 13 هزار گردشگر خارجی که در طول یک سال(1380)از این منطقه بازدید کردهاند،پائین بودن قابلیتهای عرضهء خدمات به گردشگران در این منطقه را نشان میدهد.بر این مبنا،در راستای عرضهء محصول گردشگری،راهبردهایی همچون افزایش ظرفیتپذیری و امکانات اقامتی،قابلیت دسترسی به جاذبهها،افزایش کیفیت و کمیت فعالیتهای جنبی و تفریحی، برآورد مشاغل رسمی و غیررسمی،ترغیب و تشویق سرمایهگذاری خصوصی به فعالیت در این صنعت،با توجه به ضریب بالای انباشت سرمایه و بازگشت کوتاهمدت آن،آگاهی و آموزش ساکنان محلی در مورد ضرورتها و هدفهای مدنظر از توسعهء صنعت گردشگری و نگرشهای برنامهریزی با رهیافت گردشگری پایدار،باید مورد توجه قرار گیرد.
در زمینهء تقاضای گردشگری یا بهطور کلی مصرفکنندگان صنعت گردشگری،در وهلهء اول شناخت بازارها همراه با بازاریابی و برآورد تقاضا در بازارهای بالقوهء داخلی و خارجی مطرح است.بازاریابی گردشگری در برگیرندهء شناخت پویاییهای سیستم گردشگری و تجزیه و تحلیل گردشگری به عنوان فعالیتی تجاری برمبنای درکی ساختاری و احتیاج مدیریتی در یک بازار پیچیده است.39بازاریابی در این منطقه میتواند،فعالیتهایی همچون تعیین هدفهای بازاریابی،تدوین راهبردهای بازاریابی،تهیه و اجرای برنامهء ترویج و ارائهء خدمات اطلاعرسانی گردشگری را دربرگیرد.این فعالیتها میتوانند مبتنی بر راهبردهایی همچون شناسایی بازارها،تجزیه و تحلیل گردشگران و تبلیغات گردشگری باشد.40در این بین،بازاریابی به وسیلهء بخش خصوصی فعال در زمینهء تجارت گردشگری نیز میتواند در کنار بازاریابی دولتی،در افزایش تقاضا برای گردشگری در این منطقه مؤثر واقع شود.41
راهبردهای دیگر که در زمینهء توسعهء صنعت گردشگری در این منطقه شکل میگیرد،میتواند در زمینههای متفاوتی باشند و در یک مجموعهء کلی،در زمینهء گردشگری پایدار اعمال میشوند.گردشگری پایدار میتواند به عنوان فلسفهای که در توسعهء پایدار ریشه دارد،برای پاسخگویی به نتایج عملی نیازها در برابر آثار منفی صنعت گردشگری در نواحی مقصد به کار آید42و خود سه کاربرد مهم در منطقه دارد: 1.بهبود کیفیت زندگی میزبانان 2.مهیا کردن کیفیت بالای تجربهء گردشگری برای بازدیدکنندگان 3.حفظ کیفیت محیطزیست در رابطه با محیط انسانی و طبیعی.43
برای دستیابی به گردشگری پایدار ضروری است،ظرفیت و آستانهء آن در منطقه،به عنوان زمینههای اقتصادی پایداری منابع مورد توجه قرار گیرد.راهبردهای گردشگری پایدار در دریاچهء ارومیه میتواند در زمینهء حفاظت از پایداری منابع حیاتی(فرهنگی،اجتماعی،طبیعی)و ایجاد پایداری در بهرهوری درازمدت با مشارکت مردم و حفظ تنوع و گوناگونی گردشگری،همراه با افزایش سطح رفاه عمومی شکل گیرد.44
در زمینهء برنامهریزی برای توسعهء صنعت گردشگری در دریاچهء ارومیه،در نظر گرفتن یک دیدگاه منطقهای ضروری است؛دیدگاهی که در چارچوب یک کلیت انسجام یافته از یک حوزهء گردشگری،با تأکید بیشتر بر دریاچهء ارومیه و با توجه به بایستههای موجود در آن و در نظر داشتن روابط منطقهای بین شهرها و روستاهای اطراف،بتواند به راهکارهای مدنظر توسعه دست یابد.این کار با توجه به قابلیتهای موجود و بازدهی سریع و اندک سرمایهگذاری،میتواند مفید واقع شود.شکوفایی عملکرد گردشگری در چارچوب توسعهء منطقهای میتواند،گامی در جهت تقویت اقتصاد روستاها و شهرهای کوچک و میانی باشد.علاوه بر آن،جریان مهاجرت به بیرون(برون کوچی)را با ایجاد اشتغال و افزایش سطح درآمد کاهش دهد.گردشگری در چارچوب برنامهریزی منطقهای این قابلیت را دارد که چون کاتالیزوری، با انتقال قوهء خرید مناطق شهری بزرگ و مراکز صنعتی به مناطقی که کمتر توسعه یافتهاند،به کاهش نابرابریهای درون منطقهای و منطقهای کمک کند.45
نتیجه گیری
همانگونه که بیان شد،دریاچهء ارومیه با دارا بودن قابلیتهای بسیار قابل توجه،توانایی آن را دارد که به یکی از کانونهای مهم گردشگری در سطح داخلی و خارجی تبدیل شود.آنچه بیش از همه در رویکرد گردشگری به دریاچهء ارومیه مورد توجه است،در نظر گرفتن گونههای متفاوت گردشگری برای توسعه در چارچوب راهبردهای ارائه شده است.از قابلیتهای این دریاچه،برای گردشگری، اکوتوریسم است که میتواند علاوه بر طبیعتگردان داخلی،زمینهساز جذب گردشگران خارجی باشد.به این منظور باید بازارهای بالقوه، به خصوص در کشورهای توسعه یافته را شناسایی کرد تا ضمن کسب درآمد ارزی،افزایش سطح اشتغال نیز امکانپذیر شود.هرچند گردشگران داخلی در زمینهء گردشگری دریایی با توجه به پارامترهای اجتماعی-فرهنگی جامعه در اولویت قرار دارند،ولی ویژگیهای شاخص این دریاچه در زمینههای متفاوتی که ذکر شد،خود میتواند نقطهء اتکایی در زمینهء جذب گردشگران خارجی باشد.
ایجاد پارکهای دریایی و تأمین امکان دسترسی به جزیرهها به وسیلهء بخشهای دولتی و خصوصی،میتواند راهکار مناسبی برای توسعهء جاذبهء گردشگری در این منطقه باشد.46در زمینهء قابلیتهای درمانی نیز لازم است تا احداث یک مؤسسهء هیدروترمال و مهمانخانهها و آسایشگاههای مربوطه در مناطق گوناگون سواحل این دریاچه مدنظر قرار گیرد.47
در این میان،گردشگری روستایی نیز میتواند به عنوان یک کلیت، تمامی گونههای گردشگری را در بر گیرد و با تأسیس امکانات و خدمات مورد نیاز در نزدیکی روستاها و پیرامون آنها،همچنین ایجاد فعالیتهای جنبی با توجه به سنتها و آداب و رسوم ساکنان اینروستاها،تنوع اقتصاد ملی و فرصتهای چندگانهای را با ایجاد شغلهای جدید و متنوع در ارتباط با گردشگری،همچون تأمین اتاق برای گردشگران،تهیهء غذا، خرده فروشی،حمل و نقل و ایجاد سرگرمی،فراهم آورد.48
بهطور کلی،زمینههای ساماندهی گردشگری در دریاچهء ارومیه را میتوان در چارچوب مواردی همچون:ایجاد راههای آسفالته بین مناطق گردشگری و نواحی شهری و روستایی،توسعهء ارتباطات،ایجاد تأسیسات و تسهیلات گردشگری در زمینهء ساختمان،هتل و فضاسازی محیط،ایجاد شهرکهای گردشگری و سکونتگاههای اقامتی ارزان قیمت،همراه با تبلیغات،تهیه و توزیع انواع نقشهها و بروشورهای گردشگری و نظیر اینها دانست.
توسعهء گردشگری پایدار این منطقه باید برپایهء گردشگری مبتنی بر جامعه شکل گیرد.در اینرویکرد،به گردشگری و دخالت جامعه در فرایند برنامهریزی و توسعه و پیشبرد انواع گردشگری پرداخته شود که فایدههایی برایس اجتماعات محلی ایجاد میکند.با اینرویکرد،منافع توسعهء گردشگری برای ساکنان محلی تضمین میشود و منافع ساکنان به حد اکثر میرسد،گردشگری بهتر پذیرفته میشود و مشارکت در حفظ
منابع افزایش مییابد.49در این میان،توزیع اثرات گردشگری در سطح منطقه و خارج از آن،چگونگی توزیع جغرافیایی منافع حاصل از گردشگری برای هر واحد سرمایهگذاری،نحوهء ارتباط با سایر بخشهای اقتصاد محلی و بهبود و رشد مدیریت مؤثر گردشگری در منطقه،از جمله عواملی هستند که در انتخاب برنامهها و جهتگیری توسعهء صنعت گردشگری در مقیاس کوچکتر،بهطور مستقیم سود بیشتری در مقایسه با صنعت گردشگری در مقیاس وسیع،نصیب جوامع محلی میکند.50
منابع
(1).رهنمایی،محمدتقی.توسعهء گردشگری،فرصتی جدید برای مدیریت شهری.مجلهء شهرداریها.شمارهء 43.1381.ص 32.
(2).باهر،حسین.نگاهی تازه به گردشگری.نخستین همایش جهانگردی و جمهوری اسلامی ایران.کیش.1379.ص 410.
(3).روزنامهء اطلاعات،12/11/81.
(4).سرلک،احمد.جهانگردی و رفاه اقتصادی.مجلهء اطلاعات سیاسی اقتصادی. شمارههای 174-173.ص 240.
(5).غازی،ایران.جهانی فکر کردن و منطقهای عمل نمودن.مجموعه مقالات نخستین همایش توسعهء سیر و سیاحت در استان چهارمحالوبختیاری.1376.ص 41.
(6).کازه،ژرژ و دیگران.آمایش جهانگردی.ترجمهء صلاحالدین محلاتی.انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.1381.ص 5.
(7).خورشید دوستعلی.مقدمهای برای پالئوئو مورفولوژی و ژئومورفولوژی دریاچهء ارومیه.فصلنامهء تحقیقات جغرافیایی شمارهء 14.1368.ص 149.
(8).موحددانش،علیاصغر.هیدرولوژی آبهای سطحی.انتشارات سمت.1373. ص 166.
(9).نمدمالیان،علیرضا.دریاچهء ارومیه دستخوش تغییرات دورهای.مجموعه مقالات اولین همایش دریاچهء ارومیه.1379.ص 9.
(10).ربیعی،بدیع.جغرافیای مفصل ایران.ج 1.انتشارات اقبال.1367.ص 164.
(11).قنبری،عباداله.زمینشناسی مهندسی و سایز موتکنونیک دریاچه ارومیه.مجموعه مقالات اولین همایش دریاچهء ارومیه.1379.ص 6.
(12).افشارسیتانی.ایرج.نگاهی به آذربایجانغربی.جلد اول.انتشارات نسل دانش. 1369.ص 88.
(13).نمدمالیان،پیشین،ص 10.
(14).پتروف،م.پ.مشخصات جغرافیایی طبیعی ایران.ترجمهء ه.گلاب.انتشارات دانشگاه تهران.1369.ص 86.
(15).افشار سیتانی.پیشین،ص 149.
(16).همان.ص 88.
(17).خورشید دوست،پیشین،ص 149.
(18).ربیعی،پیشین،ص 164.
(19).خاماچی،بهروز.جغرافیای دریاهء ارومیه،مجلهء رشد آموزش جغرافیا.شمارهء 19.1368.ص 44.
(20).افشار سیتانی،پیشین،ص 93.
(21).نصیری،ناصر و دیگران.پارک ملی دریاچهء ارومیه.انتشارات ادارهء کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی.1375.ص 45.
(22).همان،ص 30.
(23).سازمان حفاظت محیط زیست.نشریهء پارک ملی درباچهء ارومیه.1360.ص 10.
(24).نصیری،ناصر و دیگران.پیشین،ص 34.
تصویر صفحه مراجعه شود) (25).خاماچی،بهروز.جغرافیای دریاچهء ارومیه.مجلهء رشد آموزش جغرافیا.شمارهء 23.1369.ص 77.
(26).لجن دریاچهء ارومیه،مجلهء رشد آموزش جغرافیا.شمارهء 27.1370.ص 47.
(27).سقایی،مهدی.شهرهای ساحلی و گردشگری دریایی.مجلهء شهرداریها.شمارهء 38.1381.ص 17.
(28).همان،ص 17.
(29). Orams, Marls.marine Tourism.Routledge.1999.p:37.
(30).رضوانی،علیاصغر.جغرافیا و صنعت توریسم.انتشارات پیام نور.1374.ص 19.
(31).قرهنژاد،حسن.اقتصاد و سیاستگذاری توریسم.انتشارات مانی.1374.ص 49.
(32). T.hvenegaard.clen, Ecotourim, the Journal of tourism.vol.5.no. 20.1994.p:24.
(33). Fennal.Danid, A.Ecotourism.Rout ledge.1999.p:57.
(34).رضوانی،علیاصغر.اکوتوریسم و نقش آن در حفاظت محیط زیست.مجلهء اطلاعات سیاسی اقتصادی.شمارهء 174-173.1380.ص 234.
(35). Fennal.Danid, Idid, p:40.
(36).تحقیقات محلی نگارندگان.
(37). diversification.Tourism Management.VOl.23.2002.,p:335. Sharply, Richard.Rurul Tourism and chollenge of tourism
(38).آمار اخذ شده از سازمان ایرانگردی و جهانگردی استان آذربایجانغربی.1381.
(39). 20. Lumsdon.Les.Tourism marketing.london.thomson.1997.p:
(40).سقایی،مهدی.بررسی صنعت توریسم در شهرستان بندر گز.پایاننامهء کارشناسی.دانشگاه اصفهان.1380.ص 147.
تصویر صفحه مراجعه شود) (43).سینایی،وحید.توسعهء پایدار و گردشگری.مجلهء اطلاعات سیاسی اقتصادی. شمارههای 96-95.1375.ص 126.
(44). Fennal;Ibid.p:21.
(45).جمعهپور،محمود.دستیابی به توسعهء پایدار انسانی بر محور گسترش صنعت گردشگری و استفاده از قابلیتهای جغرافیایی سرزمین ملی.مجموعه مقالات همایش بین المللی رویکرد فرهنگی به جغرافیا.1381.ص 88.
(46). Hall,C.Michael.Trends in ocean and coastal tourism:the end of the last frontier,ocean and castal mahayement.44:2002.p:603.
(47).خاماچی،بهروز.لجن دریاچهء ارومیه.پیشین،ص 45.
(48).شارپلی،جولیاریچارد.گردشگری روستایی.ترجمهء رحمتاللّه منشیزاده. انتشارات منشی.1380.ص 41.
(49).سازمان جهانی جهانگردی.برنامهریزی ملی و منطقهای جهانگردی.ترجمهء محمود عبد اللهزاده.انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی.1379.ص 18.
(50).سقایی،مهدی.بررسی صنعت توریسم در شهرستان بندر گز.پیشین.ص 160.
